» خاطرات ابوالحسن عميدي نوري

56/7/19 – بعدازظهر ديروز مقارن با سال مرحوم ارسلان خلعتبري بود كه به مزارش در مقبره ظهيرالدوله رفتيم. از ساعت شش تا هشت نيز جلسه ادبي هفتگي منزلم بود كه نكاتي يادداشت مي‎شود :

1-  مسعودي فرزند مرحوم جهانشاه مسعودي تنكابني كه از وكلاي جوان دادگستري تهران است به من در همان محل مي‎گفت : عجب بساطي شده است در اين دادگستري فعلي ما كه نمي‎توان اطميناني به چيزي داشت. من و عده‎اي از وكلا چند سال در دادگاههاي بخش و شهرستان دنبال دعاوي مربوط به تخليه ملك از مستأجر زحمت كشيديم و براساس قانون حاكم در زمان خود، آرائي به دست آورديم كه بعضي از آنها قطعي شده و منجر به صدور ورقه اجرائيه نيز گرديده است. آن وقت حالا جلوي حتي اجرائيه‎ها را هم گرفته‎اند. به عنوان قانون ديگري اخيراَ تصويب شده كه دو ماه قبل به موقع اجرا گذارده شده است و در آن مقررات ديگري براي تخليه در اثر عدم پرداخت اجاره بها ذكر شده است. هيچ جاي دنيا قوانين عطف به ماسبق نمي‎گردد و آن هم قوانين موجد حق؛ و حال چطور شده است كه چنين كاري شده است. من گفتم : شنيدم هيئت عمومي ديوان عالي كشور رأي داده است به عطف به ماسبق شدن اين قانون در مورد رسيدگي به افزايش ميزان اجاره بها كه امر ارجاع به كارشناس را ملغي نموده، خودِ دادگاه طبق صورت ارسالي بانك مركزي در تعيين درصد افزايش زندگي راي مي‎دهد. مسعودي گفت : خير اين فشار وزير دادگستري به ديوان كشورها بود كه چنين رأيي بدهند. آنها هم به اكثريت رأي دادند و نسبت به كليه مقررات قانون جديد مالك و مستأجر رأي داده‎اند. نكته جالب اين است كه چند رأي از اين آراء هم متعلق به بعضي از قضات دادگستري است كه علاقه به تخليه دارند، آن وقت اين طوري جلوي آنها گرفته شد. مسعودي بعد گفت : بر عليه كيانپور، وزير دادگستري اعلاميه‎هاي متعدد داده شده است. از جمله يك مسعودي ديگري است اهل اصفهان كه با عبارات تندي سوابق فساد او و اينكه الان چند پرونده در ديوان كيفر هم دارد عليه او منتشر نموده است. درباره اعلاميه‎اي از قضات كه با قريب پنجاه امضا تهيه شده است وقتي به نظر شاه رسيد از آنجايي كه شاه اصولاَ از قضات و استقلال آنها خوشش نمي‎آيد دستور داد به سوابق امضاكنندگان آن اعلاميه رسيدگي شود تا اگر بدسابقه بودند تعقيب گردند. وقتي رسيدگي شد و معلوم گرديد قضات خوب دادگستري‎اند دستور داد به مطالب آنها رسيدگي شود. فعلاَ وضع كيانپور اين طوري كه مي‎گويند نزد شاه خوب نيست.

2- رفقاي جلسه ادبي هفتگي منزل ما بدواَ به گفت وگوهاي خارج از ادبيات مي‎پرداختند.

الف ـ شريفيان مي‎گفت : خانم من و دخترم با خانم شهرستاني، شهردار فعلي تهران دوست است آنها بر روي رابطه‎اي كه با خانواده شهرستاني دارند گفتند كه شهرستاني وقتي شهردار تهران شد سابقه كاملي درباره جريانات خراب كردن خانه‎هاي مردم خارج از محدوده جنوب تهران نداشت بلكه عوامل نيك پي كه در همه جاي شهرداري تهران از اصفهانيها هستند و رخنه دارند فشار به مردم را در آن حدود زياد نموده دستورِ خرابي دادند كه آن جنجال به ميان آمد و حالا به نفع شهرستاني تمام شد، زيرا ساختمانهاي آنها به امر شاه آزاد شد. اما بازي پشت پرده اين كار اين بود كه شهرستاني به عرض شاه رسانيد كه اين كار بر اثر تحريكات نيك پي و عوامل او بود. شاه دستور رسيدگي به سازمان بازرسي شاهنشاهي داد. آنها هم پس از رسيدگي كامل در اين باره اين نظريه را تأييد نمودند.

ب ـ طائي گفت : داستان شورش مردم خارج از محدوده را يكي از اقوام من كه در شهرداري شهرري كارمند است و به چشم خود ديده بود چنين نقل كرد كه طبق دستور شهرداري تهران به شهردار منطقه مزبور در شهرري و تقويتي كه از يكي از دو شهرداري منطقه‎هاي ديگر شده بود و ما كارمندان شهرداري نيز از دور مي‎بايستي نظارت در اجراي امر داشته باشيم اقدامات تخريبي با اعزام بولدزر براي خراب كردن شروع گرديد. مردم ايستادند و دادوبيداد مي‎كردند كه چرا ساختمانهاي تمام ساخته و نيمه ساخته ما را خراب مي‎كنيد. بولدزرچي‎ اعتنايي به اين حرفها نداشت. مردم اجتماع كرده بودند پاي اولين ديوار كه بولدزرچي مي‎خواست خراب كند يكي از زنها بچه دوساله خود را جلو بولدزر پرت نمود بلكه بولدزرچي كنار رود ولي او اعتنايي ننموده نزديك بود به بچه برسد كه خون پدرش جوش آمد فوراَ از بولدزر بالا رفته با كاردي كه داشت سر بولدزرچي را فوراَ بريد. اين كار با شعارهايي كه مردم عليه دستگاه مي‎دادند خون همه را به جوش آورده ريختند بر سر سپورها و راننده‎ها با سنگ و آجر و كارد و چاقو. جنگ شديد ادامه يافت و ما شهرداري‎چيها فرار كرديم و به شهرداري رفتيم جريان را به آنها گفتيم. شهردار و اعضاي حاضر در آنجا هم فرار كردند. مردم كه مسلط بر اوضاع شدند به شهرداري ريخته آنجا را هم آتش زدند و غارت كردند اين بود جريان امر.

پ ـ اصغر بكائي گفت : بله حق را بايد گرفت. آن زن در واقع يك ژاندارك شده بود. مردم به جانشان رسيده بود كه توانستند از جان خود و فرزند خود صرف نظر كرده با قدرت دولت درافتند عاقبت هم كه ديديم پيروز شدند.

56/7/20 – عصر ديروز به منزل احمد سعيدي رفته بودم. جمعي دور هم بودند :

1-  آقامحمد سنگلجي غايب بود، زيرا براي عمل چشم خود به نحوي كه سعيدي گفت به بيمارستان انتقال يافته بود، به همين جهت مجلس ساكت بود. من براي اينكه مجلس را از سكوت درآورم ديدم فرهادپور (مديركل سابق مالياتها) گوشه‎اي نشسته است ساكت و آرام. و از قرار معلوم پسرخاله خانم آقاي سعيدي است از او پرسيدم : عقيده شما درباره اين صحبتهايي كه اين روزها درباره قانون جديد ماليات مستقيم دارند صحبت مي‎كنند چيست؟

الف ـ فرهادپور گفت : اينها دروغ مي‎گويند، زيرا نمي‎خواهند از مؤديان حقيقي، ماليات واقعي بگيرند. اين انصاري هم دروغ مي‎گويد. من موقعي كه اين دكتر جمشيد آموزگار كه فعلاَ نخست‎وزير شده است وزير دارايي بود، مديركل مالياتهاي مستقيم بودم هم مطالعه صحيح دارم كه ماليات‎بده واقعي كه بايد از او ماليات گرفت و چرخ اين كشور را  گردانيد چه كساني‎اند؟ چطور از آنها ماليات وصول نمي‎شود؟ آن وقت يقه آدمهاي بيچاره‎اي را براي اخذ مالياتهاي كوچك به ارقام غيرقابل توجه مي‎گيرند؟ من آن روز حساب نمودم كه در تهران نام سيصد و هفتاد هزار نفر را مؤدي مالياتي گذارده‎اند. من اعتقاد دارم كه سيصد هزار نفر اينها را بايد طوري قانون مالياتي تنظيم گردد كه معاف از ماليات باشند. پنجاه هزار نفرشان يك مقداري ماليات بدهند كه بتوانند امر خودشان را بگذرانند. اما فقط بيست هزار نفر كه در بين آنها يكهزار نفرشان از همه بيشتر از اين كشور مي‎برند اگر ماليات واقعي خود را بدهند من دو برابر بودجه كشور را از آنها وصول مي‎كنم. مثلاَ يكي از اين هزار نفر اين علي رضايي است كه من به سازمانهاي مختلف او از قبيل بانك شهريار، شركت فولاد، شركت نورد و غيره كار ندارم. فقط درباره يك كار او كه صدور كروميت است از معادن اسفندقه كه مطالعه نمودم و حساب آن را مي‎دهم برايتان نقل مي‎كنم. اين شخص طبق ترازنامه دفتر خود كه كروميت را از قرار تني دو دلار به حساب آورده بود كه فروخته است فقط مبلغ صدوسيزده هزار تومان خود را [به] مؤدي مالياتي اين امر نشان داد. به همين مبلغ ماليات داده است. در حالي كه من عقيده دارم ماليات حقه كشور را بايد از اينها گرفت كه ميلياردها درآمد دارند و فاصله عميق طبقاتي را اينها در اين كشور به وجود مي‎آورند. درباره همين سنگ كروميت مطالعه نمودم از مراجع صلاحيت‎دار بين‎المللي حساب دقيق كروميت را كشيدم، دانستم كه كروميت ايران از حيث ميزان صدور و جنسيت آن در درجه سوم است در دنيا كه تني صدوهيجده دلار فروش مي‎رود. آن وقت اين علي رضايي آن را در دفاتر خود تني دو دلار به حساب آورده است. من اين مدارك را جمع‎آوري نموده حساب كردم ديدم به همان مقداري كه او ميزان صادرات كروميت را تعيين نموده است با هزينه‎هايي كه طبق ترازنامه خود به حساب آورده است بايد براساس ارزش واقعي آن كه فروخته است  چهارصد ميليون ريال فقط براي اين قسمت از فعاليت خود در يك سال ماليات بپردازد نه صدوسيزده هزار تومان. من او را خواستم گفتم قيمت واقعي كروميت ايران اين است طي اين اسناد چرا شما دو دلار در دفاتر خود به حساب آورديد؟ او گفت به همين مقدار از من مي‎خرند. من به او گفتم من حاضرم با دولت مذاكره كنم كه شما كروميت را به خود دولت از قرار تني 100 دلار بفروشيد آيا حاضريد؟ خنديد و گفت مال خودم است مي‎خواهم ارزان بفروشم به كسي مربوط نيست؟ گفتم مال خودت ممكن است همان باشد كه در شلوارت است. اين سرمايه ملت ايران است و ارزش آن هم موردنظر دولت و ملت ايران است. او رفت من هم كاري نتوانستم بكنم، زيرا بعد سناتور تهران با همان پولها شد و همه مقامات از او طرفداري نمودند. بعد از چندي هم مرا از ان دستگاه برداشتند.

ب ـ فرهادپور بعد در حالي كه پوزخندي مي‎زد گفت : دكتر جمشيد آموزگار وقتي هنوز بر سر كار بودم و او مي‎خواست لايحه اصلاحيه‎اي درباره قانون مالياتهاي مستقيم تنظيم كند من در برابر ايرادات عده‎اي از رؤساي شركتهاي بزرگ كشور كه مي‎گفتند چرا دولت به ما اعتماد ندارد و مثل كشورهاي ديگر اظهارنامه مالياتي ما را قبول ندارد من پيشنهادي به اين خلاصه تهيه كردم كه اولاَ كليه اظهارنامه‎هايي كه بازرگانان و مديران عامل شركتها در موقع قانوني تسليم مي‎نمايند اصولاَ مورد قبول اداره دارايي است. ثانياَ با رسيدگي به اظهارنامه‎ها اگر تا ده درصد كمتر ماليات پرداخته باشند مورد اغماض است. ثالثاَ تا بيست درصد كمتر ماليات فقط همان بيست درصد بدون جريمه دريافت مي‎شود. رابعاَ اگر از بيست درصد بيشتر شد در برابر هر يك ريال ماليات مزبور ده ريال بايد جريمه و اصل بپردازند. اين پيشنهاد مرا هم نپذيرفتند، زيرا مشمولين آن، همان گردن كلفتهايي كه با نفوذ خود توانسته‎اند خود را از ماليات واقعي فرار دهند چون اين پيشنهاد را مضر به حال خود مي‎ديدند نگذاشتند وزير دارايي اين پيشنهاد را در لايحه اصلاحي مالياتي خود بگنجاند!

پ ـ فرهادپور سپس گفت : قانون مالياتي بايد هدف اجتماعي و اقتصادي داشته باشد. يك وقت است كه از اين قانون نظر بر اين است كه پول بيشتري وصول شود در حالي كه امروز پول فراوان از نفت داريم. يك وقت از مقررات قانون براي حمايت از توليدات داخلي از صنعتي و كشاورزي است كه در قانون فعلي هم تا حدي اين نكات رعايت شده است. ولي امروز هدفي كه به نظر من بيشتر از همه بايد مورد توجه باشد، هدف تأمين عدالت اجتماعي بايد باشد، زيرا در نتيجه تحول پولي كه از درآمد نفت در سطح كشور به وجود آمده است چنان فاصله طبقاتي عميقي بين طبقه پولدار بدون استحقاق به وجود آمده است كه واقعاَ باعث ناراحتيها شده است. لابد اين حكايت را شنيده‎ايد كه تيمسار صفاري سناتور مي‎گفت در مجلس سنا به پيشخدمت فرمان مي‎دهيم فلان شماره تلفن را برود بگويد بگيرند من صحبت كنم او با لاقيدي به حرفم گوش مي‎دهد. بعد از يك ربع مي‎آيد مي‎گويد تلفن اشغال است بايد صبر كرد اما جلوي چشم خود مي‎بينم علي رضايي با ابراهيم نيكپور يا كورس كه پيدا مي‎شوند همه پيشخدمتها به صف جلوي آنها مي‎ايستند و مرتب تعظيم مي‎كنند و همه منتظرند فرماني  از طرف يكي از آنها داده شود. حتي جلوي چشم خودم ديدم همان دقيقه‎اي كه همان پيشخدمت به من گفت تلفن اشغال است فرمان نيكپور را فوراَ شنيد و رفت پاي تلفن و فوري آمد گفت بفرماييد نمره گرفته شده است! صفاري سپس گفت : دليل اين تبعيض پيشخدمتها اين است كه رضايي يا نيكپور يا لاجوردي و يا كورس كه صاحبان صنايع بزرگ تهران‎اند در برابر هر فرماني از پنج هزار ريال كمتر انعام به پيشخدمتها نمي‎دهند. به همين جهت آنها در انتظار فرمان هستند. آنها مي‎توانند از اين خرجها كنند اما ما نمي‎توانيم با اين حقوق مجلس سنا از اين گشادبازيها كنيم. فرهادپور سپس نتيجه گرفت كه اين هرج و مرج در قيمتها و دستمزدها براي همين فاصله طبقاتي است كه به وجود آمده است و چاره آن گرفتن ماليات حقيقي از همين طبقه پولدارهاي اين چنين است و بس.

ت ـ فرهادپور سپس گفت : اين فاصله طبقاتي فقط در پول و ثروت نيست بلكه در مقامات هم هست كه دست و دلها را براي كار بسته است، مثلاَ من يادم مي‎آيد كه با اين غلامرضا كيانپور كه حالا وزير دادگستري است با هم دوره مدرسه دارايي را در [سال] 1328 طي كرديم. او آن روزها آن قدر فقير بود كه شبها در كافه‎هاي پست، ويلون مي‎زد پولي گير آورده زندگي كند. از آن مدرسه به دانشكده حقوق كه رفتم او هم با من همكلاس بود و ما اعانه براي زندگيش كه متكفل مخارج خواهر و برادرش هم بود جمع مي‎كرديم. از مدرسه حقوق بيرون آمديم ديگر همديگر را نديديم تا [سال] 1343 كه من ناظر كل خرج گمرك در وزارت دارايي بودم و او سرپرست كل گمركات و معادن وزارت اقتصاد شده بود. روزي من ديدم چهارصد هزار ريال پاداش براي اين كيانپور تعيين شده است در حالي كه وزارت دارايي بخشنامه‎اي صادر نموده بود كه در هيچ دستگاه دولتي بيش از پانزده هزار ريال پاداش براي كسي نبايد داده شود. من فوراَ به هويدا، وزير دارايي در كابينه منصور گزارش دادم و او در هيئت دولت شديداَ به عاليخاني، وزير اقتصاد اعتراض نمود : چرا بايد پاداش چهارصد هزار ريالي به كيانپور داده شود! همان روزها وزيري كه در دولت ناظر اين مناظره آنها بود به من گفت چرا همچه گزارشي به هويدا دادي، زيرا يك روزي بين هويدا و عاليخاني اصلاح مي‎شود زهرشان را به تو خواهند ريخت. اتفاقاَ همين طور هم شد، زيرا دو ماه بعد ابلاغي از هويدا به دستم رسيد كه مرا عضو يك هيئت مديره يك شركتي قرار دادند و در حقيقت از پست نظارت در خرج گمركات تبعيدم نمودند. اين است اوضاع و احوال كشور ما. حالا هم مرا به عنوان مشاور وزير، يعني بيكاره نگاه داشته‎اند! آيا امثال ما كه اين تبعيضها را در مقامات مي‎بينيم، كه كيانپور با عدم استحقاق وزير مي‎شود و من و امثال من بيكار، مي‎خواهيد كارمند دولت دنبال كار برود؟ به كار مردم برسد؟ آخر من كه روز فلاكت كيانپور را ديدم حالا كه مي‎دانم و مي‎بينم ثروت او فعلاَ كمتر از پانصد ميليون ريال نيست، حق ندارم بگويم از كجا؟

2 – مولوي (مستشار ديوا ن عالي كشور بازنشسته) گفت: كار افتضاح كيانپور در وزارت دادگستري خيلي بالا گرفته است. شنيده‎ام پيش از مسافرت شاه به امريكا ترميمي در كابينه آموزگار مي‎شود. چند وزير از كابينه خارج مي‎شوند. يكي از آنها كيانپور است. ديگري انصاري، وزير دارايي و اقتصادي ايران سومي هم دكتر شيخ‎الاسلامي از وزارت بهداري است. در همان محافل گفت وگو از اين است كه انصاري به جاي اردشير زاهدي به سفارت ايران در امريكا مي‎رود و اردشير، مديرعامل شركت نفت مي‎شود. 

64-112ز هما زاهدي، جمشيد آموزگار و داريوش همايون	450-474 س تهران (1353) از راست: فرهنگ مهر، اميرعباس هويدا، غلامرضا كيانپور، نصرالله مقتدر، مژدهي و عبدالحسين سميعي	66- 144ك محمدرضا پهلوي در ميان اعضاي كابينه هويدا