» ابيانه

تنظيم و گردآوري: مختار حديدي

در 40 كيلومتري شمال غربي نطنز از استان كاشان در دامنه كوه كركس روستايي بس كهن واقع است به نام ابيانه. اين روستا را به اعتبار آثار و بناهاي تاريخي پرتنوعش بايد از زمرة استثنايي ‏ترين روستاهاي ايران به شمار آورد. شكوه معماري بومي و سرشار از زيبايي اين روستا، آن را در شمار نمونه‏ هاي كم نظير ديدني‏هاي جهان درآورده است.

ابيانه نقطه ‏اي خوش منظره و خوش آب و هوا و داراي موقعيت طبيعي مساعدي است. در دورة صفويه هنگامي كه شاهان صفوي براي ييلاق به نطنز مي‏رفتند بسياري از نزديكان آنها و درباريان ترجيح مي‏دادند در ابيانه اقامت كنند.

شمار خانه‌‏هاي ابيانه در سرشماري سال 1361 برابر با 500 واحد برآورد شده؛ اين خانه‌‏ها تماماً بر روي دامنه پرشيبي در شمال رودخانه برزرود بنا شده است به صورتي كه پشت بام مسطح خانه‌‏هاي پايين دست، حياط خانه‌‏هاي بالادست را به وجود آورده است و هيچ ديواري هم آنها را محصور نمي‏سازد. در نتيجه، ابيانه در وهلة اول روستايي چند طبقه به نظر مي‏آيد كه در بعضي موارد تا چهار طبقة آن را مي‏ توان مشاهده كرد. اتاقهاي ابيانه به پنجره‏هاي چوبي ارس مانند مجهزند و اغلب داراي ايوانها و طارميهاي چوبي پيش آمدة مشرف بر كوچه ‏هاي تنگ و تاريك‏اند كه خود به صورت مناظر جالبي درآمده‏اند. نماي خارجي ديوارهاي خانه‌‏هاي ابيانه با خاك سرخي كه معدن آن در مجاورت روستاست پوشيده شده است.

از آنجا كه در دامنه ‏هاي شيبدار ابيانه فضاي كافي براي ساختن خانه‏ هاي موردنياز وجود ندارد در اين روستا چنين رسم شده است كه هر خانواده انبار غار مانندي در تپه‏هاي يك كيلومتري روستا، در كنار جاده و نرسيده به ابيانه ايجاد نمايد. اين غارها كه در دل تپه‏ ها حفر شده‏اند و از بيرون تنها درهاي كوتاه و محقر آن نمودار است براي نگهداري دامها و نيز آذوقة زمستاني و اشياي غيرضروري مورد استفاده قرار مي‏گيرد. زندگي مردم ابيانه كشاورزي و باغداري و دامداري است كه با روشهاي سنتي اداره مي‏شود. بيشتر زنان در امور اقتصادي با مردان همكاري دارند. ابيانه داراي هفت رشته قنات است كه براي آبياري مزارع و باغات مورد استفاده قرار مي‏گيرد. گندم، جو، سيب‏ زميني و انواع ميوه به  خصوص سيب، آلو، گلابي، زردآلو، بادام و گردو در ابيانه به دست مي‏آيد.

در سالهاي اخير قالي‏بافي در ابيانه رواج پيدا كرده و نزديك به 30 كارگاه قالي‏بافي در آنجا داير شده است. در گذشته گيوه ‏بافي از جمله مشغله‏ هاي پردرآمد زنهاي ابيانه بوده است كه امروزه تا حدي متروك شده است.

مردم ابيانه به سبب كوهستاني بودن منطقه و دور بودن محل آنها از مراكز پر جمعيت و راههاي ارتباطي، قرنها در انزوا زيسته و در نتيجه بسياري از آداب و رسوم قومي و سنتي و از جمله زبان و لهجة قديم خود را حفظ كرده ‏اند. زبان مردم ابيانه فارسي با لهجة خاص ابيانه ‏اي است كه با لهجه‏ هاي متداول در جاهاي ديگر تفاوت اساسي دارد.

لباس سنتي آنها، هنوز هم ميان آنها رواج دارد و در حفظ آن تاكيد و تعصب از خود نشان مي‏دهند، در مردان شلوار گشاد و درازي از پارچة سياه و در زنها پيراهن بلندي از پارچه‏ هاي گلدار و رنگارنگ است. علاوه بر اين، زنهاي ابيانه معمولاً چارقدهاي سفيدرنگي بر سر دارند.

قديم‏ترين اثر تاريخي ابيانه آتشكده‏اي است كه مانند ديگر بناهاي ده در سراشيبي قرار گرفته است. آتشكده ابيانه را نمونه‌‏اي از معابد زردشتي دانسته‏اند كه در جوامع كوهستاني ساخته مي‏شد.

مهم‏ترين بنا و اثر تاريخي اين روستا يك باب مسجد جامع و قديم‏ترين اثر تاريخي اين مسجد منبر چوبي منبت‏كاري آن است كه در سال 466 هجري قمري ساخته شده است. مسجد قديمي ديگر ابيانه مسجد برزله است كه داراي فضاي دلبازي است و روي لنگه در شرقي آن سال 701 هـ . ق. نوشته شده است كه مربوط به دورة ايلخانان است. مسجد تاريخي ديگر ابيانه مسجد حاجتگاه است كه كنار صخره‏اي در كوهستان بنا شده و بر در ورودي شبستان آن تاريخ 952هـ . ق. مشاهده مي‏شود.

روستاي ابيانه داراي دو زيارتگاه است: يكي مرقد شاهزاده عيسي و شاهزاده يحيي در جنوب روستا كه به گفته اهالي فرزندان امام موسي كاظم (ع) بوده‏اند؛ و زيارتگاه ديگر ابيانه قدمگاه ناميده مي‏شود. از جمله جاها و اماكن ديدني ديگر ابيانه مي‏توان از خانه غلام نادرشاه و خانه نايب حسين كاشي نام برد.

منبع: دايره ‏المعارف بزرگ اسلامي در ذيل نام ابيانه.