» هشدار دولت به محتکران گندم و غله

زهرا عباسي

اينکه کسي «به نان شب محتاج باشد»‌؛ ‌ضرب المثلي است که هنوز هم براي بيان شدت فقر و استيصال در بين مردم ما رايج است اما اين ضرب‌المثل سابقه‌اي تاريخي دارد؛ در دوران حکومت قاجار در برهه‌هاي مختلف، مردم واقعا ناني براي خوردن نداشتند و يک دوره قحطي سخت را تجربه کردند.

در طول تاريخ، يکي از عوامل شورش مردم عليه حکومتها، قحطي يا کمبود مواد غذايي، به ويژه نان، بوده است. بحرانهاي اقتصادي و اجتماعي متعاقب اين شورشها، موجب اتخاذ راهکارهاي مختلف از جانب حکومتها براي ممانعت از بروز معضل قحط و غلا گرديد؛ راهکارهايي که، متاسفانه، غالبا رفع فوري مشکل موجود را در مد نظر داشت و از چاره اي دورانديشانه براي دفع عوامل بروز گراني و قحطي در درازمدت بسيار به دور بود. راهکارهايي از اين دست بيشتر با کاربرد زور و تحديد محتکران و عوامل انساني بروز کمبود و گراني همراه بود و از همين رو در اندک زمان پس از رفع موقت آن معضل، در باز برپاشنه پيشين خود مي گشت.

در دوران قاجار، با آنکه ايران به کرات شاهد قحطي، کمبود و گراني نان بود و حکومت در انجام اقدامي مؤثر براي ايجاد ساختار‌هاي اساسي و ضروري رفع معضل ناموفق ماند.

در 1316 ه. ق، در حکومت "مظفرالدين شاه"، بحران کمبود نان شدت يافت و سبب ناآرامي و شورش در شهرهاي تبريز، تهران، قزوين و همدان و کشته شدن شماري از مردم شد. شاهزادگان و زمينداران با خريد و احتکار گندم و کاهش عرضه، شرايط ارتقاء قيمت گندم را فراهم کردند.

سند زير يک اعلان دولتي است که يکسال پس از شروع آن بحران، در دارالخلافه تهران منتشر شده، از پنجم رجب‌ تا پنجم شعبان‌، يک ماه فرصت تعيين کرده تا محتکران مازاد بر ده خروار آرد و گندم احتکار شده در انبارهاي خود را به نرخ روز بفروشند. اين اعلان هشدار مي‌دهد در پايان مهلت مقرر، حکومت غله‌هاي احتکارشده را به قيمتي که صلاح بداند فروخته و محتکر را مواخذه و مجازات خواهد کرد.

اعلان دولتي

برحسب امر قدر قدرت جهان مطاع همايون شاهنشاهي روحنافداه به تمام اهالي دارالخلافه باهره طهران، بدون استثنا اعلام و اعلان مي‌شود از تاريخ انتشار اين اعلان که پنجم رجب‌المرجب است، لغايت پنجم ماه شعبان‌المعظم، هر کس از عالي و داني و اعيان و اشراف و طبقات اصناف، از دلال و انباردار و علاف و غير هم، آنچه غله گندم در انبارها و زاويه‌ها احتکار کرده باشند، بايد به ميان ميدان يا هر محلي ديگر که دسترس به فروش دارند آورده بريزند و به نرخ معمول و قيمت عادله روز به فروشند و هر گاه پس از انقضاي مدت يک ماه معلوم شود که احدي غله انبار خود را به ميدان و معرض فروش نياورده و از حکم دولت تمرد و تجافي کرده است، به موجب صورت صحيحي که بدست آمده و بر امناي دولت و کارگذاران حکومت جليله معلوم شده است که در کجاها غله ذخيره و حبس و احتکار گرديده، با کمال سختي و بدون هيچ ملاحظه و مراعات احدي، انبارها و زاويه ها را شکافته و هر قدر غله يافت شود بيرون ريخته به هر قيمتي که صلاح دانند، خواهند فروخت. اشخاصي که وابسته و جمعيت نانخور دارند، که در خانه خود نان مي‌پزند يا خمير کرده به بازار برده مي‌پزند، اذن و اجازه دارند که فقط تا مقدار ده خروار آرد، براي مصرف خانه خودشان نگاهدارند و زايد از آن، هر چه داشته باشند از آرد و گندم بايد تماما" را بيرون آورده به فروشند، تا مورد مواخذه و مجازات و خسران نگردند.

پنجم شهر رجب المرجب 1317(1278ش)

[54-3-167ر]