» فرار از زندان

فرهاد قليزاده

سند استنساخ شده ذيل که به شماره 6927 ق در مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران مضبوط است، راپرتي است از جانب يکي از قراولان محبس دولتي به نام ابوالفتح‌خان که تفصيل چگونگي فرار شش نفر زنداني از داخل محبس‌خانه دولتي را بيان  مي‌دارد.

گزارش چنين است که قراول محبس، عباس‌خان ــ سلطان فوج لايجان ــ و يک نفر نايب و شش قراول که 24 نفر سرباز است همه روزه در محل مأموريت خود حاضر بوده‌ و انجام وظيفه مي‌کرده‌اند. به همين سبب محبوسين از درب محبس‌خانه و پشت‌بام فرار نکرده‌اند بلکه آنان از طريق شکافتن ديوار محبس‌خانه به مغازه مسيو فانتين ــ شراکت‌خانه روسي ــ که در مجاورت محبس‌خانه قرار داشته راه پيدا کرده و از آنجا به بيرون فرار کرده‌اند. مکشوف نشدن شکافتن ديوار هم بر اثر دو تختي بوده که آقا ميرزا محمد آقاخان از طرف حکومت براي محبوسين فرستاده بوده است. آنان از فضاي ارتفاع زير تخت که از بيرون ديد ندارد استفاده کرده و مبادرت به سوراخ کردن ديوار نموده بودند.

نهايتاً به هنگام فرار و خروج محبوسين از مغازه مسيو فانتين در شب، يکي از قراولان محبس که به حمام مي‌رفته آنها را ديده و فوراً به پليس خبر داده و سه تن از محبوسين فراري را دستگير کرده و به نظميه مي‌برند. از قرار خبر رسيده شش نفر ديگر از زندانيهاي فراري هم به خانه حجت‌الاسلام آقاسيد عبدالله پناهنده مي‌شوند که وي آنها را نمي‌پذيرد. به همين سبب چند نفر پليس و سرباز براي دستگيري آنها به محل اعزام شده است.

متن استنساخ شده سند مزبور به قرار ذيل مي‌باشد:

[آرم تاج شاهنشاهي و شير خورشيد]                     هو

وزارت جنگ

سواد راپرت ابوالفتح‌خان

مورخه

نمره

راپرت قراولان محبس دولتي است که از لحاظ مبارک مي‌گذرد:

ديشب شش نفر حبسي از محبس‌خانه فرار مي‌نمايند به تفصيلي که عرض مي‌شود:

قراول محبس دولتي با عباس‌خان [که] سلطان فوج لاريجان است، با يک نفر نايب و شش چاتمه قراول که 24 نفر سرباز است، همه روزه چاکر سرکشي نقاط قراول را نموده شب و روز قراولان در سر نقاط خود هستند. اين محبوسين نه از درب محبس‌خانه فرار کرده‌اند و نه از پشت‌بام. آقاي سيد ميرزا محمد آقاخان از طرف حکومت دو عدد تخت فرستاده‌اند و قدغن نموده‌اند که اين محبوسين آزاد در روي تخت بايستند و اين تخت‌ها در سکوي بزرگي است [که] داخل اطاق محبس‌خانه زده شده. شب‌ها محبوسين نه نفر بوده‌اند و روي تخت مي‌نشينند. يکنفر در زير تخت، پاي ديوار محبس‌خانه را که در ارتفاع تخت آن ديوار پنهان است بمرور مي‌شکافد و خاک‌هاي آن را در زير تخت پنهان مي‌نمايد که هرگاه هر کس هر قدر داخل اطاق مي‌شده ممکن نبوده که بتواند به اين مسئله پي برد؛ تا ديشب [که] سوراخ باز مي‌شود به دکان مسيو فانتين ــ شراکت‌خانۀ روسي ــ و اين نه نفر محبوسين داخل دکان مسيو فانتين شده درب دکان را از پاشنه بيرون آورده فرار مي‌نمايند. در اين بين يکنفر از قراولان محبس که به حمام مي‌رفته مشاهده مي‌نمايد که از دکان آدم بيرون مي‌آيد؛ فوراً به پليس اطلاع داده سه (‌3) نفر از آنها را دستگير نموده به نظميه مي‌برند. آنچه چاکر تحقيق نموده اين بود که راپرت شد. از قراري که حاليه خبر رسيد اين شش نفر رفته درب‌ خانه حجت‌الاسلام آقاي آقا سيد عبدالله [و] ايشان قبول نفرموده‌اند. الساعه چند نفر پليس و نايب اصطبل با چند نفر سرباز رفتند تجسس نمايند شايد دستگير شود.

[حاشيه سمت راست]: صورت شش نفر اشخاص که فرار کرده‌اند: رضاخان رشتي، اکبر آدم شيخ خراساني، باقر آدم علي قاپي، ابراهيم کچل دزد، ميرزا جبار برادر ميرهاشم، ابوالحسين يوزباشي زنجاني.

[6927ق]