مشاهير زنان

عزت‌الشريعه

آسيه آل احمد

معصومه عزت‌الشريعه يکي از جوانترين مديران زن و مؤسس مدرسه دخترانه در تهران بود. او در خانواده‌اي مذهبي در سال 1270 ش متولد شد و به همراه خواهرانش زيرنظر پدر که از مشروطه‌خواهان بود تا سن هفت سالگي علوم قديمه يعني قرآن و حديث را آموخت. پس از آن او را  "عزت الشريعه" خطاب مي‌کردند، سپس به همراه خواهرانش زيرنظر استادي که پدر براي آنها برگزيده بود به فراگيري صرف و نحو، ادبيات فارسي و عربي و ديگر دروس متداول زمان پرداخت. 

عزت‌الشريعه با اعلان فرمان مشروطيت با اينکه پانزده سا ل بيشتر نداشت فعاليتهاي فرهنگي خود را آغاز کرد. او در سال 1285ش براي تدريس در مدارس "ناموس" و"دختران ايراني" که از مدارس معتبر تهران بودند، دعوت به کارشد  و به آموزش صرف و نحو زبان فارسي وعربي پرداخت. او مدت ده سال به تدريس مشغول بود تا در سال 1295ش با فروش ميراث پدري خانه‌اي در خيابان سنگلج کوچه عميدالدوله اجاره و آن را براي مدرسه تجهيز کرد. نام اين مدرسه "محموديه دوشيزگان" بود. ¹

اما وضعيت مدرسه پس از مدتي کوتاه دگرگون شد و با کم شدن تعداد  شاگردان و روي آوردن آنها به مدارس دولتي، عزت‌الشريعه به ميرزا حسن خان محتشم‌الدوله اسفندياري وزير وقت معارف نامه نوشت و از اين وزارت خانه کمک مالي خواست: « ... امروز که چاره بنده ناچار و يک قسمت طلب کار از مقام مطالبه حقوق خود شده اسباب زحمت کمينه را فراهم نموده‌اند لاعلاج محضر انور حضرت اشرف را استرصافا مصدع مي‌شود براي اين که مدرسه مزبوره تربيت مشروحه بنات مسلمين را عهده‌دار است عطف توجهي فرموده که بنده بتواند وظايف خود را ادامه داده...» ²

بنا به دستور وزارت معارف مفتشي براي بررسي روانه مدرسه شد تا در صورت امکان به اين مدرسه مبلغي از کمکهاي وزارت معارف را دريافت کند. گزارش مفتش وزارت معارف و اوقاف و صنايع مستظرفه در آذر 1301  به شرح زير است: « 1. عده کلاسها 6، عده شاگردان 31. 2. حفظ الصحه و نظافت مدرسه فضاي حياط و گنجايش و تهويه اطاقها بد نيست ولي خيلي مخروبه است. 3. عده مرضي (اخراج شده و آنها که تحت معالجه هستند ـ معالجه شده) 4. حضور و غياب و تعويق ورود مدير و معلمين در هفته: خانم عزت‌الشريعه، معلمات افسرالدوله، .... همه حاضر بودند. 5. مراقبت و جديت مدير و اعضا بد نيستند. خانم مديره عزت‌الشريعه ... معلومات فارسي و عربي شان بد نيست. تا کلاس 6 ازعهده برمي‌آيند مدت 6 سال است مديريت اين مدرسه را عهده‌دار هستند.... لياقت و رويه مدرسه داري‌شان بد نيست.»  بازرس مزبور در انتهاي گزارش خود قيد مي‌کند که « اگر مساعدت و همراهي به اين مدرسه نشود در مدت کمي مدرسه منحل خواهد شد و براي مديره پس از 6 سال زحمت مديريت مدرسه، قرض و خسارت زيادي باقي مي‌ماند» ³ دانش‌آموزان اين مدرسه توانستند در اولين آزمون کلاس ششم ابتدائي، امتحانات خود را با موفقيت به پايان رسانند و مدارک خود را از وازرت معارف دريافت کنند. ⁴  

معصومه عزت‌الشريعه درسال 1298ش با سيد جواد سلطان‌زاده ⁵ معروف به سلطان‌المحدثين که از وعاظ شهر بود ⁶ ازدواج کرد. شرط وي براي ازدواج اين بود که مانعي در کارهاي اجتماعي و فرهنگي‌اش پيش نيايد که با موافقت همسرش همراه شد.

با تصويب قوانين جديد در وزارت معارف، اوقاف و صنايع مستظرفه مدرسه ابتدايي «محموديه دوشيزگان» را به رسميت شناخت و در سال 1310ش امتياز مدرسه  به نام خانم عزت‌الشريعه صادر شد. ⁷ طي بخشنامه‌اي از طرف اداره بازرسي وزارت فرهنگ ⁸ در سال 1319 نام اين مدارس به «خورشيد» تغيير يافت، ولي مديريت مدارس همچنان با خانم عزت‌الشريعه بود.

عزت‌الشريعه در سال 1324ش دچار بيماري شد و تا سال 1327 با تمام رنجوري مديريت را به عهده داشت ولي دولت او را بازنشسته کرد و اداره مدرسه را به فرزند خود منصوره سلطان‌زاده واگذارکرد که او هم تا سال 1337ش مديريت را برعهده داشت. سرانجام مدرسه به وزارت فرهنگ ناحيه ⁹ هديه شد. عزت‌الشريعه در سن 59  سالگي و در سال 1329ش بر اثر بيماري درگذشت. ¹⁰

___________________________

1. فخري قويمي، کارنامه زنان مشهور ايران در علم،... از قبل از اسلام تا عصر حاضر، تهران، وزارت آموزش و پرورش، 1352، ص145 .

2.  سهيلا ترابي فارساني، اسنادي از مدارس دختران، تهران، سازمان اسناد ملي ايران، 1378، ص 126 .

3. همان. ص 128-127 .

4. قويمي. همان.

5. همان.

6. اسنادي ... همان. و خاطرات سياسي و تاريخي، تهران، فردوسي و ايران و اسلام، 1362، ص87 .

8. تا اين تاريخ تأسيس مدرسه به صدور امتياز رسمي از وزارت معارف احتياج نداشت. 

9. از اين تاريخ وزارت معارف و اوقاف و صنايع مستظرفه به وزارت فرهنگ تغيير نام داد.

10. فخري قويمي . همان ص 147.