ويدا معزي نيا

عبدالحسين تيمورتاش ملقب به معززالملک و سردار معظم خراساني فرزند کريمداد خان امير منظم در حدود سال 1260 شمسي در بجنورد چشم به جهان گشود. بعد از گذراندن دوره مقدماتي تحصيلات و يادگيري سوارکاري و تيراندازي، جهت فراگيري زبان روسي عازم عشق‌آباد شد و سپس به همراه پدرش رهسپار پترزبورگ گرديد و با ورود به مدرسه نظام سن پترزبورگ که خاص نجيب زادگان و درباريان بود در رشته امور نظامي به تحصيل پرداخت. پس از اتمام تحصيل و بازگشت به ايران به عنوان مترجم وزارت امور خارجه مشغول به کار شد و پس از اعلام سلطنت محمدعلي ميرزا، تيمورتاش عضو هيئتي بود که مي‌بايست پادشاهي محمدعلي شاه را به چند کشور اروپايي اعلام نمايند. پس از بازگشت از اروپا از وزارت خارجه کناره گيري کرد و از سوي پدرش نايب‌الحکومه بلوک جوين شد.

تيمورتاش به دنبال فتح تهران در انتخابات دوره دوم مجلس شوراي ملي به عنوان جوان ترين وکيل از خراسان به مجلس راه يافت و بعد از تعطيلي مجلس دوم به رياست قشون خراسان انتخاب شد و در انتخابات دوره سوم از قوچان به مجلس راه پيدا کرد. در سال 1298 از سوي وثوق الدوله به حکمراني گيلان برگزيده شد. دوران حکمراني تيمورتاش در گيلان مقارن با نهضت جنگل به رهبري ميرزا کوچک خان جنگلي بود و دولت مرکزي براي مقابله با نيروهاي انقلابي نهضت، سردار معظم خراساني را راهي منطقه کرد. تاريخ نگاران حکومت سردار معظم را در گيلان حکومت ترور، آدم کشي، عياشي و مشروب خواري خوانده‌اند.¹

بنا به مستندات تيمورتاش در جريان اعدام دکتر حشمت جنگلي ــ ياور و همراه ميرزا کوچک خان ــ نقش داشته و بعد از اعدام دکتر حشمت و گسترش مجدد دامنه نهضت جنگل تيمورتاش با صدور اعلاميه‌اي مردم گيلان را تهديد کرد که هر گونه کمک و مساعدتي به نيروهاي نهضت جنگل، اعدام و ضبط دارايي آنان را در پي خواهد داشت.²

تيمورتاش در دوره حکومت تقريباً يکساله خود در گيلان بيعدالتيهاي فراواني نسبت به مردم منطقه روا داشت و در سايه ايجاد امنيت براي مردم گيلان از آنان اخاذي مي‌نمود.³

مدت کوتاهي پيش از کودتاي 1299 به تهران فرا خوانده شد و به دستور سيد ضياالدين بازداشت شد و چندي در زندان به سر برد. سال 1300 در کابينه مشيرالدوله تصدي وزارت عدليه به او محول شد و سال بعد والي کرمان و بلوچستان گرديد و در سال 1302 در انتخابات دوره پنجم مجلس شوراي ملي مجدداً از نيشابور به وکالت مجلس انتخاب شد. هنگام طرح اعتبارنامه‌اش به دليل اقداماتي که در دوران حکومتش در گيلان انجام داده بود با مخالفت نماينده رشت رو به رو گشت. در سال 1303 سردار معظم در کابينه سردار سپه به وزارت فوائد عامه و تجارت منصوب شد و در همان زمان تلاش خود را براي تغيير سلطنت آغاز کرد. سال بعد با آغاز سلطنت پهلوي، مراسم تاجگذاري رضا خان با کمکهاي بي دريغ تيمورتاش برگزار گرديد و به پاس خدماتي که انجام داده بود از طرف رضا شاه به عنوان وزير دربار برگزيده شد.

او در سالهاي نخست دوره سلطنت رضا شاه در اوج اقتدار سياسي بود و مرد شماره دو کشور محسوب مي‌گشت. اما اين ميدان داري و يکه تازي تا سال 1311 بيشتر دوام نداشت و وي مورد بي مهري رضا شاه قرار گرفت. از شهريور 1310 که تيمورتاش براي انجام پاره‌اي از مذاکرات درباره نفت به اروپا سفر کرد به تدريج در سراشيبي سقوط قرار گرفت. سال 1311 رسماً از وزارت دربار برکنار شد و به اتهام سوءاستفاده مالي و ارتشاء به جريمه مالي، محروميت از حقوق اجتماعي و حبس محکوم گرديد و در نهم مهر سال 1312 در زندان قصر به قتل رسيد. وي مردي قدرت طلب، خستگي‌ناپذير، پرکار، باهوش، زيرک و فاقد هرگونه اصول گرايي اخلاقي و مذهبي بود.⁴ او به زبانهاي روسي، فرانسه و انگليسي تسلط داشت. تيمورتاش دو بار ازدواج کرد که حاصل آنها شش فرزند ــ سه دختر و سه پسر ــ  بود.

________________________

1. باقر عاقلي، تيمورتاش در صحنه سياست ايران، تهران: جاويدان، 1371، ص 109.

2. محمود پاينده، دکتر حشمت جنگلي، تهران: شعله انديشه،، 1368، ص 156 ـ 157.

3. محمدعلي گيلک، تاريخ انقلاب جنگل، رشت: نشر گيلکان، 1371، ص 223.

4. شهريار زرشناس، نگاهي کوتاه به تاريخچه روشنفکري در ايران، ج 2، تهران: کتاب صبح، 1384، ص75 ـ 77.