خاطرات مريم فيروز (فرمانفرمائيان)

مصاحبه با مريم فيروز، موسسه تحقيقاتي و انتشاراتي ديدگاه ، تهران، اطلاعات ،1373.

کتاب خاطرات مريم فيروز ، شامل يک مقدمه است که مريم فيروز نوشته و همراه دست خطش به چاپ رسيده است. او در مقدمه کتاب، خود را چنين معرفي مي‌کند «من مريم فرمانفرمائيان فيروز دختر عبدالحسين ميرزا فرمانفرما نوه عباس ميرزا وليعهد ... من هشتاد ساله هستم و اسناد و مدارک لازم را آنگونه که شايد و بايد در اختيار نداشتم. گذشته از اين، در سن من خاطره و يادها نمي‌توانند تروتازه و بي عيب باشند اما کوشش کرده‌ام که آنچه را ديده‌ام و خود زندگي کرده‌ام براي خوانندگان بنويسم و همان گونه که در سراسر زندگي شعار و عقيده ام بوده است به هيچ زني توهين نکنم و نام کسي به خصوص زنان را با بدي و يا ايرادهاي نادرست لکه دار نسازم ... »¹ اين مصاحبه توسط خانم صفايي، زيرنظرمؤسسه تحقيقاتي ديدگاه انجام گرفته است . کتاب در 163 صفحه تنظيم و در خاتمه 48 قطعه عکس که بعضاً خانوادگي مي‌باشد، به چاپ رسيده است.

کتاب با خاطرات کودکي و معرفي خانواده مريم فيروز آغاز مي‌شود. او در اين بخش به معرفي پدر و مادر خود پرداخته و در بخش ديگر با عنوان «مردان مشهور فرمانفرما» توضيحاتي درباره زندگي برادران و برادرزاده اش مظفر فيروز داده است. او همچنين توضيح مختصري درباره چگونگي تحصيلات و نحوه ازدواج خود و خواهرانش داده که در بخش ديگري از کتاب آورده است. پس از اين مقدمه چينيهاي اوليه مريم فيروز انگيزه‌هاي خود را براي پيوستن به حزب توده و به طورکل ورود به عرصه سياست، در چند بخش مفصل توضيح مي‌دهد که چرا و چگونه به اين راه که با فرهنگ و منش زندگي اشرافي اش منافات بسيار داشت گرايش پيدا کرد. در يک جمله و بسيار مختصر مي توان گفت پدر و مادرش خصوصاً عبدالحسين ميرزا فرمانفرما و اختلافاتش با حکومت پهلوي و همچنين وضعيت اجتماعي زنان از انگيزه‌هاي اصلي او را در اين گرايشها بوده است. سپس درباره حزب توده و چگونگي و نحوه ورودش به اين حزب را کاملاً توضيح مي‌دهد.

قسمت عمده کتاب به بررسي شخصيتهاي مطرح و همچنين دست اندرکاران حزبي پرداخته است.مريم فيروز در مورد تک تک اين افراد به فراخور مقام و برخوردش با آنها شرحي ارائه کرده، افرادي مانند بدرالمنير علوي، زهرا اسکندري، جميله صديقي، احسان طبري، خسرو روزبه و... . بنابراين خواننده علاوه بر آشنايي با شخصيتهاي حزب توده با نوع روابط درون حزبي خصوصاً اختلافات داخلي حزب آشنا مي‌شود. او علاوه بر اشخاص خاص حزبي در چند بخش از نورالدين کيانوري همسرش مطالبي آورده است که شامل ديدگاهها، نظرات، فعاليتها و همچنين روابط و اختلافات کيانوري با سردمداران حزب توده است. مريم فيروز علاوه بر فعاليتهاي حزبي به زندگي خصوصي خود نيز در کنار کيانوري، دوران زندگي مخفيانه در تهران، مهاجرت به اروپا، تحصيل، کار و روابط با دوستان و مسافرتهايش پرداخته است.

در بخشهايي از کتاب مريم فيروز به بررسي و توضيح بعضي از وقايع ايران که حزب توده در آن نقش داشته و يا خود او نقد و نظري در رابطه با آن موضوع داشته مطالبي ذکر کرده است و تا حدودي ديدگاههاي او براي ما روشن مي شود، مانند ملي شدن صنعت نفت، قيامها و فرقه‌هايي چون قيام جنگل، قيام کلنل محمدتقي پسيان، پيشه وري و... همچنين پيرامون بعضي از سازمانهايي که قبل از انقلاب اسلامي شکل گرفتند از جمله سازمان مجاهدين خلق و چريکهاي فدائي خلق و در نهايت به بررسي سياستهاي شوروي درباره بعضي از کشورها و آينده چپ درايران و سرنوشت کمونيسم مي‌پردازد. او هرگز نپذيرفت که کمونسيم شکست خورده: «من عقيده ندارم که کمونيسم شکست خورده، ممکن است عقب نشيني کرده باشد وليکن شکست نخورده است».² در خاطرات مريم فيروز در يکسري بي نظميهاي تاريخي و در بعضي مواقع با اشتباهاتي چون نام افراد يا روزنامه رو به رو مي‌شويم که براي مطالعه دقت بيشتري را مي‌طلبد.

____________________________

1. مريم فيروز، خاطرات مريم فيروز، تهران، اطلاعات، 1373، ص11.

2. همان، ص 148.