مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

مكتوبات

ياري زنان براي تأسيس بانك ملي

با پيش آمدن انقلاب مشروطه دگرگونيهاي بسياري در ايران روي داد و گويي طرحي نو در افكنده شد. يكي از اين دگرگونيها تكثر نشريات و باز شدن فضاي سياسي بود و مطالبات جامعه شكل ديگري به خود گرفت. زنان گرچه پاي در عرصه سياست نگذاشتند اما حضورشان در مطبوعات محسوس شد و اين حضور نه به شكل مقالات بلكه به شكل مكتوبات بود. از اين پس در هر شماره يكي از اين مكتوبات را نقد و بررسي خواهيم كرد. اين شماره به «ياري زنان براي تأسيس بانك ملي» مي پردازيم.

پس از تشكيل نخستين مجلس شوراي ملي مسئله استقراض مجدد از دول بيگانه بار ديگر مطرح شد و اين بار راه حلي به غير از استقراض از سوي نمايندگان مجلس پيشنهاد شد و آن هم تأسيس بانك ملي با سرمايه ايراني بود. تا پيش از اين بانكهايي چون بانك شاهي و بانك شاهنشاهي در ايران فعاليت می‌کردند و سرمايه گذران اين دو بانك، روس و انگليس بودند كه از هيچ منفعتي خود را بي نصيب نگه نمي‌داشتند. براي تشكيل نخستين بانك ملي در مجلس بحثهاي فراوان شد و بسياري از رجال با دادن وجوهي براي تأسيس بانك سرمايه گذاري كردند و از ملت و ديگر رجال نيز خواستار آن شدند تا به صورت داوطلبانه براي تأسيس اين بانك اقدام كنند. زنان از نخستين كساني بودند كه براي اين كار داوطلب شدند و مشاركت خود را اعلام كردند و اين امر در حالي صورت مي گرفت كه زنان اين دوره فاقد شغل و درآمد بودند و به غير از طبقه اشراف كه درآمدهاي ملكي داشتند اكثر آنان اندوخته‌اي غير از طلا و جواهرات اندك خود نداشتند. در اعلان تأسيس بانك ملي با ذكر كلمه "حتي " به اين نكته به صراحت اشاره شده است: «اهل مجلس محض پاس حقوق شاهانه و حفظ شئونات ملتي و ملاحظات خيرخواهانه دولت و ملت قرض از خارجه را تصويب ننمودند عموم اهالي غيرتمند وطن پرست كه خداي ناصر و حافظشان باد حتي مخدرات محترمه در مجالس و مساجد و معابر به صدا درآمدند كه اين وجه را ولو اينكه مجاناًً باشد و بلاعوض خودمان حاضريم كه به دولت داده و از خارجه استقراض نشود».¹

يكي از داوطلبان، زني از قزوين است كه از فوايد بانك ملي به خوبي آگاه است، در حد توان خود سعي دارد كه گامي براي استقلال اقتصادي كشورش بردارد و به همين منظور زيورآلات خود را كه سرمايه‌اي است در پستوي خانه‌اش و براي روز مبادا نگهداري كرده است به اضافه اندوخته «زني از همسايگان» به خانه ملت مي فرستد بلكه بانك ملي راه بيفتد. اين مكتوب در نشريات مختلف آن زمان چون مجلس و حبل‌المتين منتشر شد و در اينجا متن كامل اين مكتوب زنانه با توضيح روزنامه در خصوص آن درج مي شود :

« ...حسب الامر آقاي رئيس و ساير اعضاي مجلس به درج آن مي پردازيم تا اعيان و بزرگان مملكت ما كه داراي آلاف الوف وجه نقد ما هستند و با بانك ملي مساعدت نمي كنند و راضي نيستند مملكتشان آباد و ملتشان آزاد شود از زن كمترند بلكه زن از افراد انسانست و درخلقت به او ظلمي نشده و چيزي كسر ندارد ... پس اشخاصي كه حس ملت پرستي و وطن دوستي ندارند و مي‌خواهند دولت مجبور به استقراض از خارجه بشود تا حساب استقلال او باالمره تفريق گردد از سگ كمترند... ».

...حضور مبارك پدر مهربان ملت ايران حضرت بندگان آقاي سعدالدوله دامت شوكته. بنده كمينه كه جان ناقابل خودم را با نهايت افتخار براي پيشرفت مقاصد حضرات امناي دارالشوري مقدس ملي حاضرم فدا نمايم در روزنامه مباركه مجلس ديدم كه در خصوص تأخير مراقبت عموم در بانك ملي كم كم خاطر مبارك وكلاي محترم دارد مكدر و مأيوس مي شود. اي جان اين كمينه فداي آن ساحت مقدس باد كه گويا هنوز از فقر و پريشاني ملت اطلاع نداريد. والله بالله كه ظلم و تعدي چيزي به ما باقي نگذاشته والا تا اين درجه ايرانيان بي غيرت و بي همت نيستند به علاوه همه كس دسترس به طهران ندارد كه بتواند به اندازه استطاعت سند اسهام بانك را دريافت نمايد و اين كمينه مقدار ناقابل از زيورآلات خودم را كه براي ايام محنت ذخيره كرده بودم فقط براي افتخار به توسط حضرت مستطاب عالي به جهت بانك ملي فرستادم. از حضور مبارك عالي عاجزانه استدعا دارد كه هديه مختصر كمينه را با نظر بلند خودتان ديده، بفرماييد اشياء مرسوله را اعضاي محترم بانك ملي با امانت و شرافت خودشان فروخته و هرچه قيمت آنها شد سند اسهام بانك را براي كمينه روانه فرمايند. چه كنم زياده از اين قادر نبودم مگر اينكه جان خود را در موقع فداي ترقي وطن عزيز نمايم. امضاي كمينه در خدمت شما در دفتر بانك محفوظ باشد. زني هم از همسايگان كمينه حميت و غيرت نموده با اينكه شوهر ندارد و يك پسر صغير دارد آن بيچاره پول نقد نداشت سه فقره اسباب كه رد صورت عليحده ثبت شده به توسط كمينه تقديم حضور مبارك نموده كه آنها را هم فروخته سند اسهام بانك ملي را به اسم صغير مشاراليه مرحمت فرمايند. استدعا دارد كمينه را از قبول اينها و تسليم به بانك ملي قرين شرف و افتخار بزرگ فرمايند زياده زنده بمانيد خيلي نيك بختي و افتخار كمينه خواهد بود كه اين اشياء ناقابل را مخصوصاً در دارالشوراي مقدس ملي به وكلاي محترم ملت حراج فرمايند و قيمت هرچه شد اسناد بانك بخرند كه ذخاير ناقابل كمينه پيرايه وجودات بستگان ملت باشد . اين مطلب فضولي بود آنچه اراده حكيمانه حضرتعالي افتخار فرمايد براي كمينه سعادت و شرف خواهد بود. الامر الاقدس العالي مطاع.²

صورت اسباب اين مخدره النگوي طلا، دو طاقه شال و اسبابهاي ديگر است كه در مجموع به قيمت 90 تومان در انجمن اتحاديه به ظاهر به فروش رسيد و اسبابها به صاحبان آن بازگردانده و سند سهام بانك به نام وي صادر شد.

____________________________

1. تاريخچه سي ساله بانك ملي ايران . تهران، چاپخانه بانك ملي ، 1338. ص 75.

2. روزنامه حبل المتين، س 14، ش34،1ربيع الاول 1325،ص 16-17.