کتاب

 

خيرات حسان

 

کتاب خيرات حسان از محمدحسن خان اعتمادالسلطنه چاپ سنگي در 3 جلد. مطالب کتاب مجموعه‌اي است در معرفي زنان نام‌آور و دانشمند و فاضل از صدر اسلام به بعد. کتاب با شيوه الفبايي و با معرفي آمنه خانم مادر بزرگوار پيامبر اکرم (ص) آغاز شده است. در ادامه به معرفي زنان بزرگوار و صاحب فضل و کمال از زنان عرب و ايراني و عثماني مي‌پردازد و ضمناً بعضي منقولات و يا اشعار ايشان يا بناهايي که به دستور و با حمايت آنها ساخته شده و يا برخي کرامات که به ايشان نسبت داده شده را توضيح مي‌دهد. در معرفي زنان فاضل تقدم و تأخر زماني چندان لحاظ نشده و براساس حروف الفبايي از ايشان ياد مي‌شود. اعتمادالسلطنه در ديباچه کتاب، علت نگارش و تأليف اين اثر را چنين مي‌نويسد:

 

بسم الله الرحمن الرحيم

خامه صنع که اوراق جهان آرايد

خلد را نيز به خيرات حسان آرايد

 

زهي نگارنده قادر و برازنده قاهر که در مشيمه امهات صورت بنات را جمال معني داد و در نهاد بسياري از ربات جمال وديعه کامل از معرفت نهاد از دودمان رسالت بتول عذرا آورد و در خاندان نظم و عرفان ايجاد رابعه و خنساء کرد افاضتش پرده‌نشينان را در فنون فضايل و معارف اشباح معاريف و مشايخ نمود و ابواب حکمت و ادب بر روي مخدرات عقايل گشود. مستوره عصمت ازو طلب کرد معصومه نامي گشت و جاريه بزم‌آرايي و دلربايي خواست محبوبه گرامي شد. به ترنم و ترانه مغنيه طبع‌هاي خامه را مشتعل ساخت و به شعله عشق غانيه قلبهاي جامه را گرم و نرم نموده بگداخت ملکه را بر تخت ملوک نامدار نشانيد و مردان روزگار را محکم حکم او گردانيد تا بدانند که امر آن ِ اوست و فرمان فرمان او قدرتش بي پايان است و عطيتش نسبت به زنان و مردان يکسان.

 

 نگشته محروم کسي از اين در

 که جاي حرمان نباشد اينجا

 ز رحمت او نصيبه دارند

 شيخ کامل چه شوخ حسنا

 

و اين جمله از گفتار رسولان امين و خداوندان شريعت و دين که نمايندگان راه يقين‌اند صلوات‌ الله عليهم و علي اوليائهم اجمعين استخراج شده و حق اين است که بايد غافل نبود و غفلت ننمود که در اين جهان زنان بوده‌اند که در زير مقنعه کله‌داريها نموده‌اند در فهم حقايق اجتهادي کرده و در حال غوامض اينق آورده لشکر شکسته‌اند کشور گرفته‌اند صد کار کرده‌اند صد راه يافته‌اند و ارباب سير و مصنفين تراجم احوال که ماضي را به استقبال معرفي مي‌کند و اعمال گذشتگان را کليد ترقي و تکميل آيندگان قرار مي‌دهند از آنها به درستي ذکري نکرده ا‌ند و خبري نياورده‌اند و چنين اتفاق افتاد که کسي از صحابيه * حديث نمود و آنچه گفت از تابعيه * بود از آن روز مصمم شدم که در حالات نساء مشهوره استقصاء کنم و به استمداد رجال اهل فن طرحي براي اين بنا ريزم از حسن اتفاق درين حال و خلال اين خيال کتاب مشاهيرالنساء از مؤلفات اديب اريب و بارع لبيب محمد ذهني افندي دام افضاله به دست آمد تا ديدم گفتم ... به حق سبقت ترجمه آن را اساس قرار داده معلومات خود را با بعضي تصرفات که به نظر فاتر درست مي‌آمد بر آن افزودم و به نگارش احوال خيرات حسان ابتداء نمودم چه آنها را با من به وجهي قرابت است و هم ديني را با هم دياري نيز به نحوي صحابت و اگر نامي از غيرمسلمات درين تأليف برده شود به تقريبي است و ذکري که موجب تحبيبي است و درين نگارش از مرقومات شاهزاده معظم و آزاده مفخم نواب اشرف والا عضدالدوله العليه العاليه سلطان احمدميرزا ابن خاقان خلد آشيان فتحعلي شاه قاجار دام اقباله العالي استفاضه کرده...

 

 اولين مدرسه دخترانه بنابه نقل روزنامه ناصري ـ چاپ تبريز ــ در سال 1315هـ .ق يعني 9 سال قبل از انقلاب مشروطه در يکي از توابع کرمان تأسيس گرديد.

 

بدين اعتبار ايجاد مدرسه دخترانه با شرح فعاليتهاي انجمن معارف همزمان بوده است و تا سال 1324هـ .ق جهت ايجاد مدارس دخترانه در تهران و برخي از شهرهاي ديگر کوششهايي وجود داشت.

 

* منظور زنان صحابي و تابعين است.

  

 

 دیگر مطالب خواندنی این شماره

 زنان و جامعه: 1- زنان و استقلال وطن 2- انجمن مخدرات وطن 3- زنان در متون مشروطه

 بناهاي تاريخي : بقعه بي بي شهربانو  

 زنان فاضل: بنت المشار

 زنان هنرمند: ام سلمه خانم