اسناد

2. زن در آيينه اسناد 

 حضور زنان در تاريخ و نقش‌آفريني‌هاي آنان در جوامع بشري، مطلبي است که هيچ ذهني آن را انکار نمي‌کند. ولي درباره چند و چون و اشکال مختلف اين حضور، ديدگاهها و افکار متفاوت و گاه متناقض است. و با اندکي دقت روشن مي‌شود که بسيار اوقات اين تفاوت ديدگاه هيچ ارتباطي با گروههاي روشنفکر و يا عامي جامعه ندارد و گاه مي‌شود افرادي که ظاهراً متعلق به گروه روشنفکران بوده و در زمره تحصيلکردگان جامعه قرار دارند؛ مطالبي در اين باره ابراز مي‌نمايند که شايد حتي نتوان آن را در ميان افراد بسيار عامي و يا حتي بيسواد اجتماع پيدا کرد. از اين نمونه است مطلبي که در ميان اسناد تاريخي از قول ناصرالملک نايب‌السلطنه، نقل شده است. در ابتدا بهتر است شرحي مختصر از زندگينامه وي ارائه شود.

ابوالقاسم قره‌ گوزلو همداني (1282-1346هـ . ق) با القاب مشير حضور، ناصرالملک و نايب‌السلطنه، فرزند احمدخان و نوه محمودخان ناصرالملک فرمانفرما بود. محمودخان ناصرالملک در سفر دوم ناصرالدين شاه به اروپا که از ملتزمين رکاب بود، نوه خود ابوالقاسم خان را به همراه خود برده و در لندن جهت تحصيل گذاشت. ابوالقاسم خان در دانشگاه آکسفورد به ادامه تحصيل پرداخت. پس از اتمام تحصيلات وي به تهران مراجعت نمود و جزو درباريان محسوب مي‌شد. پس از درگذشت محمودخان ناصرالملک، لقب ناصرالملکي و نيز تمامي اموال و دارايي او به نوه‌اش ابوالقاسم خان داده شد.

در کابينه ميرزا علي خان امين‌الدوله وزير دارايي شد. در اولين دولت مشروطه به رياست سلطان علي خان وزير افخم وزير ماليه بود. در کابينه ميرزا علي‌اصغر خان امين‌السلطان، ناصرالملک مجدداً وزير دارايي شد. در 18 رمضان 1325هـ . ق ناصرالملک از طرف محمدعلي شاه و به واسطه وجهه خوبي که در نزد مشروطه‌خواهان ميانه داشت، مأمور تشکيل دولت گرديد ولي بعد از دو ماه بدون اجازه شاه استعفا داد که از طرف محمدعلي شاه احضار و زنداني شد ولي با مداخله سريع سفارت انگليس آزاد و سپس رهسپار اروپا شد. ناصرالملک در تمامي دوراني که در پستهاي مختلف دولتي مشغول بود طرف توجه و توصيه سفارت و مأموران انگليسي بود که در اغلب کتب خاطرات تاريخي اين دوران تصريح شده. وي تا سال 1328هـ . ق که از طرف مجلس شوراي ملي به نيابت سلطنت ايران و به جاي عليرضاخان عضدالملک متوفي، برگزيده شد، در اروپا به سر مي‌برد. ابوالقاسم خان تا 1332هـ . ق و تا پايا ن دوران نايب‌السلطنگي در ايران به سر مي‌برد. پس از تاجگذاري احمدشاه، وي بلافاصله رهسپار اروپا شد. تا سال 1305هـ . ش به ايران بازگشت که بعد از مدت کوتاهي در 1306هـ . ق درگذشت.

به نقل از رجال آن عصر، ناصرالملک زندگي در اروپا را به زندگي در داخل ايران بسيار ترجيح مي‌داد. سند معرفي شده، نامه‌اي است که اداره احصائيه [آمار و سجل احوال] براي ناصرالملک نوشته و در آن درخواست اعلان اسامي و تعداد افراد منزل [تحت تکفل] وي را براي آمار شهري، نموده و جواب جالب ناصرالملک که در آن اسامي افراد خانواده و منظور زنان منزل خود را به دليل آن که از مسلماني به دور است؟! اعلان نمي‌نمايد. و از آن استنکاف مي‌ورزد:

مورخه 28 شهر جمادي‌الاولي 1328

طهران

اداره نظميه

دايره کابينه

نمره 4081

خدمت ذي شوکت جناب ... آقاي ناصرالملک دامت شوکته مرقومه محترمه جوابيه عز وصول بخشيد مجدداً از دايره احصائيه توضيح خواست جواب داده‌اند که مأمورين احصائيه از اينکه فرموده‌اند (من اسامي فاميل خود را نمي‌دهم من مسلمانم و اين تربيت از اسلاميت به دور است) به کلي مأيوس و از وجود محترم عالي که چشم يک مملکتي به حيات علمي و عملي آن وجود روشن و باز است اين فرمايش را به بي مرحمتي نه در حق خودشان بل در حق عموم ملت تصور نموده با کمال ياس شرح حال گفتند اين بود که از طرف اداره تصديع رفت و در جوابي که مرقوم فرموده‌اند (که لازم است رعايت بعضي از حيات نفوس را بنمايند ذکر اسم و سن نسوان گويا يکي از آن مسائل باشد) مسلم است امروز عموم دانشمندان مملکت به اين فلسفه سياسي معتقد و در عقيده خود راسخند ولي اولين شرط مراعات حيات نفوس ملاحظه و تميز بين عالم و جاهل است در صورتي از شخص حضرتعالي که اولين عالم وقت هستيد مراعات پيشرفت اين دايره شود به تحقيق قاطبه اهل مملکت هم که وثوق و اعتماد کامل به افعال آن وجود محترم دارند تأسي کرده متابعت خواهند کرد و اداره نظميه مراتب امتنان و تشکر خود را از همين قدر مساعدت و بيان عقيدت تقديم داشته همراهي کامله را در آتيه خواهان است از طرف رياست کل احمد

 [3562- ق] (براي مشاهده سند کليک کنيد)

[4267-1] ابوالقاسم خان قره گوزلو در اروپا

 دیگر مطالب خواندنی این شماره

 زنان وجامعه: زنان تهران در ماجراي گريبايدف

 بناهاي تاريخي : مسجد گوهرشاد (دوره گورکانيان)  

  زنان هنرمند: گوهرشاد

 نشريات: روزنامه شکوفه

  کتاب: سفرنامه منظوم حج؛ بانويي اصفهاني

 اسناد: 1- وقف در دوره قاجار