محمّدحسن پورقنبر

Mpourghanbar8@gmail.com

اولين جرقّه برپايي ساختار آموزشي نوين در ايران، محصول تکاپوهاي ميرزا حسن رشديه، و مربوط به دهه منتهي به انقلاب مشروطه بود. علي رغم کارشکنيهاي فراوان، در راستاي مخالفت با اين روند نوپا و جديد، رشديه با تلاشي خستگي ناپذير و مستمر توانست به هدف خود نائل گردد و قبل از وقوع انقلاب مشروطه، مدارسي به سبک جديد در تهران و تبريز ايجاد نمايد. البته در اين بين، نبايد از کوشش بي بي خانم استرآبادي نيز غافل شد چرا که اين شخص نيز چند سال بعد از شروع فعاليت ميرزاحسن رشديه در اين زمينه، تقريبا مقارن با نهضت مشروطه، به ايجاد مدرسه‌اي براي بانوان مبادرت ورزيد، از اين رو او را مي‌توان در کنار رشديه، به عنوان بنيانگذاران نظام نوين آموزشي در ايران دانست. با ظهور انقلاب مشروطه در 1285ش، دور از انتظار نبود که روندِ رو به رشدِ گسترش مدارس نوين، نه تنها تداوم يابد، بلکه با توجه به رويکردهاي فکري و فرهنگي بسياري از انقلابيون، و همچنين اضمحلالِ ساختار سياسي کهن و استبدادي، اين روند تسريع گردد. با اين حال، مشکلات حادّ سياسي و اقتصادي که اندکي بعد از انقلاب، گريبان کشور را گرفت به نظر مي‌رسيد که سدِّ راهي در مقابل اين جريان علمي و فرهنگي نوپا و روبه توسعه باشد. به خصوص آنکه با وقوع جنگ اول جهاني، حضور ناخواسته ايران در عرصه منازعه، ورود گسترده نيروهاي بيگانه، بر شدت وخامت اوضاع سياسي، اجتماعي و اقتصادي ايران افزوده بود، از اين رو، وضعيت براي توجه به مسائل علمي و فرهنگي، چندان مساعد به نظر نمي‌رسيد و کمتر کسي مي‌توانست در آن اوضاع آشفته و نامطلوب به اينگونه مسائل بينديشد. اما چنين نبود و قافله نوگرايي فرهنگي و دانش جديد، هرچند بطيء و کند، به راه خود ادامه مي داد. در اين مقاله کوتاه، اطلاعاتي آماري بر مبناي داده‌هاي بعضي از نشريات، راجع به مدارس و دانش‌آموزان ايراني در برخي سالهاي اواخر دهه1290ش و اوايل دهه1300ش ارائه مي‌گردد.