در اين شماره، کتاب نقالي و روحوضي، نوشتۀ فريده رازي، معرفي مي‌شود. اين کتاب توسط نشر مرکز، در سال 1390، به چاپ رسيده است. کتاب داراي دو سر فصل عمده نقالي و روحوضي مي‌باشد. بخشهاي گزيده ‌منابع و نمايه اعلام تکميل کننده اين کتاب است.

اين نوشته، در مجموع داراي 163 صفحه مي‌باشد. نويسنده در مقدمه يادآور مي‌شود : « تحقيق در مورد نقالي و روحوضي بسيار دامنه دار است و مي توان از منابع گوناگون شواهد مهم و جالبي دربارۀ آنها به دست آورد. اين سنتها به درستي ريشه دار و زيبا و پرارزش اند و هرگونه تحقيقي در مورد آنها اين عمق و ارزشها را بيش از پيش نمايان مي‌سازد، به خصوص نمايش روحوضي که جنبۀ انتقادي و اجتماعي دارد و مي تواند الگوي نمايشهاي روزآمد و پرمخاطبي باشد». همچنين مي‌نويسد: «اي کاش در مورد روحوضي بيشتر تحقيق مي‌شد. چون اين نمايش مي‌تواند در هر زماني جالب باشد. اين نمايش شاد دلپذير و دلخوشي آفرين است. جنبۀ اجتماعي و انتقادي آن نيز مي‌تواند آموزنده باشد». ¹

فريده رازي اطلاعاتش را از جست وجوي فراوان در منابع متعدد فارسي و انگليسي و نشستن پاي صحبت مرشدان و نقالان پيشکسوت و جوان به دست آورده است.

در اين مجموعه، پيشينه، سير تحول تاريخي، روايتها و داستانهاي معروف مربوط به هر يک از اين مقولات ذکر شده و در نهايت به نقالان و بازيگران پيش کسوت و جوان پرداخته شده است. تعدادي از اين افراد از زنان اند و در حال حاضر نيز فعاليت دارند. از لابه لاي کتاب، توضيحي مختصر درباره نقش و اهميت دو مقوله «نقالي و روحوضي » انتخاب کرده‌ايم که با هم مي خوانيم:

«‌نقالي در ايران قدمتي طولاني دارد و در حفظ بخشي از فرهنگ و سنتهاي بومي ايران زمين نقش بسيار مهمي ايفا کرده است، به خصوص در دوره هايي که مردم از توانايي خواندن و نوشتن بي نصيب بودند، و طبعاً نقل شفاهي اسطوره‌ها و آموزه‌هاي آييني رواج داشته است. مبناي نقالي به صورت کنوني داستانهاي معروف حماسي به ويژه شاهنامۀ فردوسي، است. اين هنر در زمان صفويه به اوج خود رسيد و تا زمان ما ادامه يافته است».² انواع نقالي شامل: پرده‌داري، شمايل‌خواني، صورت‌خواني، حمله‌خواني، سخنوري، قوالي، روضه‌خواني و روضه‌خواني زنانه مي‌شود.

روحوضي يا تخت حوضي تئاتر سنتي ايراني است که حدود 250 سال پيش به وجود آمد و اندک اندک رشد کرد. در آغاز با دو يا سه شخصيت اجرا مي شد ولي بعداً آنها بيشتر شدند. بازيگر اول در اين نوع نمايش نقش بسيار مهمي دارد. اجراهاي روحوضي شبيه هم نيست که دليل آن نوشتاري نبودن متن است. اصل بازي روي تخته‌اي که بر روي حوض انداخته شده انجام مي شود. انواع آن : يکي کمدي است و ماجراهاي زندگي مردم عادي را در بر مي‌گيرد. نوع ديگر آن بر پايه افسانه است و نوع سوم مسائل اجتماعي و سياسي را بيان مي کند. ³

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. فريده رازي، نقالي و روحوضي، تهران، مرکز، 1390، ص نه و 149.

2. همان، ص 5 .

3. همان، ص 118 تا 122.