فاطمه معزي

ميرزا سيد ابراهيم خان عميدالحکماء فرزند ميرزا سيد رضي سمناني طبيب در 1292ق در تهران متولد شد. او به تحصيل طب در دارالفنون تهران پرداخت و براي ادامة تحصيل به فرانسه اعزام شد. پس از بازگشت به طبابت در خانة پدري خود در محلة پامنار پرداخت. ميرزا ابراهيم خان عميدالحکماء در دوره اول مجلس نماينده شاهرود بود و در هفتم شوال 1325ق به عضويت در کميسيون عرايض انتخاب شد. پس از انحلال مجلس او که از اعضاي لژ بيداري ايران بود سفري به قفقاز و روسيه نمود. پس از فتح تهران، بازگشت و به عضويت کميسيون عالي درآمد. او عضو کميسيوني بود که براي حرکت دادن محمدعليشاه مخلوع به خارج تشکيل شد. ديگر اعضاي اين کميسيون حسينقلي خان نواب، ميرزا حسن خان وثوق‏الدوله و ميرزا صادق خان مستشارالدوله و ميرزامحمدخان صديق حضرت بودند که همگي از اعضاي لژ بيداري بودند. از ديگر وظايف اين کميسيون رسيدگي به وضعيت جواهرات دولتي و متحصنين در سفارتخانه‏ها بود.

ميرزا ابراهيم خان عميدالحکماء در دورة اول وزارت مالية وثوق‏الدوله در سال 1327ق به رياست ديوان محاسبات وزارت دارايي منصوب شد و در سال 1328ق در دومين کابينة محمدولي‏خان تنکابني سپهدار اعظم که وثوق‏الدوله باز هم وزارت ماليه را برعهده داشت ميرزا ابراهيم خان به معاونت وي منصوب شد. در اين دوره او از اعضاي حزب تندريه دموکرات بود و چندان موافق نيابت سلطنت ميرزا ابوالقاسم خان ناصرالملک نبود. بنابراين در تنظيم بودجة ساليانه دربار تغييراتي داد. از جمله تنزل حقوق ماهيانه نايب‏السلطنه از ده هزار تومان به پنج هزار تومان بود که با حمايت نمايندگان دموکرات در کميسيون بودجة مجلس هم به تصويب رسيده بود. اين مسئله ايجاد کدورت بين نايب‏السلطنه و مجلس نمود.

گزارش سفارت روسيه در مورد انتصاب وي به سمت وزارت ماليه در دومين کابينة سپهدار اعظم اين‏گونه است « اين روزها ميان نخست‏وزير و مجلس بر سر مسائل مالي سوءتفاهم پيش آمد و علت آن قطع حقوق دولتي غير لازم برخي چهره‏هاي ناسيوناليست بود. گويا سپهدار دوباره به نايب‏السلطنه يادداشتي داد‌ و در لزوم انتخاب سياستي مشخص با دولتهاي همسايه و محدود کردن خودسري کميسيونهاي مجلس و اقداماتي بر ضد خودسريهاي وزير دارايي پافشاري کرده است... معاون وزير دارايي عميدالحکماء از ناسيوناليستهاي تندرو معين شد. » ¹ تا سال 1332ق ميرزا ابراهيم خان در اين سمت باقي ماند و در همين سال، ميرزاحسن خان وثوق‏الدوله وزير خارجه دولت ميرزامحمدعلي خان علاءالسلطنه شد و او را به رياست محاکمات وزارت خارجه منصوب نمود و لقب او از عميدالحکماء مبدل به عميدالسلطنه شد. بيش از يک سال در اين مقام باقي نماند و در 1333ق رياست ادارة تشخيص عايدات ماليه به او محول گشت. در دورة حکومت قوام‏السلطنه در 1336ق نزديک به يک سال حکومت سبزوار را داشت و پس از آن به نيابت حکومت خراسان منصوب شد. در انتخابات دورة چهارم مجلس شوراي ملي به نمايندگي از نيشابور انتخاب شد ولي با انتصاب قوام‏السلطنه به نخست‏وزيري، به وزارت عدليه انتخاب شد و از نمايندگي استعفا داد. در کابينة دوم قوام‏السلطنه وزير فوائد عامه و تجارت بود و در سال 1340 در کابينة سوم و چهارم قوام‏السلطنه مجدداً به وزارت عدليه و فوائد و تجارت منصوب شد. انتصابات عميدالسلطنه در دورة وزارت وثوق‏الدوله و قوام‏السلطنه بيانگر ارتباط عميق وي با اين دو برادر مي‏باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ   

1. کتاب نارنجي. گزارشهاي سياسي وزارت امور خارجه درباره انقلاب مشروطيت ايران. به کوشش احمد بشيري. تهران، نشر نو، 1366. ج 4، صص 116-117 .