مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

مصاحبه داود اميني با محمّدمهدي عبدخدايي

به محض اينکه رزم آرا کشته مي‏شود، کابينه حسين علاء روي کار مي‏آيد. آغاز اختلاف اينجاست. بدبختانه، مورخان يا وقايع‏نگاران نخواسته‏اند ريشه اختلاف را پيدا کنند. نواب صفوي مخالف روي کار آمدن علاء بوده است. يک تحقيقي بايد راجع به حسين علاء بشود، معلوم شود که علاء، در مجلس چهارم، با دکتر مصدق بوده يا نه. بعدها هم معلوم شده که حسين علاء، از اعضاي يکي از لژهاي فراماسون ايران بوده است. توافق مي‏شود بين جبهه ملّي و دربار. چون، دقيقا بعد از مرگ رزم‏آرا، شاه پايگاههايش را از دست مي‏دهد. توافقي بين جبهه ملّي و شاه روي کابينه علاء انجام مي‏گيرد و دو نفر از وزراي جبهه ملّي عضو کابينه علاء مي‏شوند. قانون ملّي شدن نفت هم در زمان دکتر مصدق تصويب نمي‏شود، در زمان نخست‏وزيري علاء تصويب مي‏شود. علتش هم اين بود که، برخلاف نظرياتي که از طرف جناح چپ يا گروههاي ديگر اعلام مي‏شد ــ که ترور فردي تأثيري در تغيير حکومت ندارد ــ آن روز به علت پشتيباني مردم از اين اعدام انقلابي و زمينه‏هاي ملّي موجود در جامعه و سازماندهي شده قبلي از سوي مرحوم آيت‏الله کاشاني، دکتر مصدق و فدائيان اسلام، اين ترور ــ برخلاف تمام ترورهايي که در دنيا انجام مي‏گيرد ــ تأثير عميقي در تغيير جهت سياسي مملکت داشته است. من اين را قبول ندارم که ترور يک فرد نمي‏تواند تأثير اساسي در تغيير بنيادين داشته باشد. گهگاه مي‏بينيد که در تاريخ هم مرسوم بوده؛ ضربت خوردن علي(ع) و يا مثلاً مرگ خليفه دوّم تأثير مهمي در تاريخ اوّليه اسلام داشته است.

علتش اين است که نهادهاي موجود در جامعه به قدري قدرت پيدا مي‏کنند که اگر رأس هرم مخالف از ميان برود، اين تغيير بنيادين به وجود مي‏آيد. در مورد رزم‏آرا، چنين بوده، در مورد علاء نبوده، در مورد حسنعلي منصور، نبوده است؛ يعني اين زمينه‏هاي قبلي آماده نشده بود. در موقعي که رزم‏آرا را زدند، دکتر مصدق رئيس کميسيون نفت بوده؛ رهبر اقليّت مجلس بوده، اقليّتي که در نتيجه مرگ هژير، به فرموده مرحوم طالقاني، به مجلس راه يافته بود. نواب صفوي، به طور کلّي، با روي کار آمدن حسين علاء مخالف بوده است. به محض اينکه حسين علاء روي کار مي‏آيد و شاه فرمان نخست‏وزيري علاء را امضا مي‏کند و نواب صفوي متوجه مي‏شود که دونفر از اعضاي جبهه ملّي در کابينه علاء هستند، مخالفت خودش را نه به طور آشکار در رسانه‏هاي گروهي، بلکه به گونه پيغام به مرحوم آيت‏الله کاشاني و دکتر مصدق، اظهار مي‏دارد و اعلام مي‏کند که اين کابينه، کابينه‏اي نيست که مورد توافق ما باشد.

به علاوه، پنج روز بعد از کشتن رزم‏آرا، نواب صفوي در مورد آزادي خليل طهماسبي اعلاميه‏اي مي‏دهد و شاه را تهديد به مرگ مي‏کند (اعلاميه‏اش موجود است) که اگر تا پنج روز ديگر برادرمان استاد خليل طهماسبي از زندان آزاد نشود، ما دربار را روي سرتان خراب مي‏کنيم.

در همين موقع، نواب صفوي تلفن مي‏کند به دربار، از منزل ابراهيم کريم‏آبادي، مدير روزنامه اصناف که، رئيس دفتر شاه، هيراد تلفن را برمي‏دارد و مي‏گويد: شاه به شمال رفته براي مرخصي، چون شب عيد بوده نواب صفوي با تندي مي‏گويد که: فرمان نخست‏وزيري صادر مي‏کنند و به شمال مي‏روند و داعيه مسئوليت کشور و عنوان شخص اوّل مملکت را دارند. اعلاميه نواب صفوي برضد دربار آن روز معلوم است، چون کتاب فدائيان اسلام هم در سال 1329، منتشر شده بود و در آن آمده بود: اعلان ما به دشمنان اسلام و غاصبين حکومت اسلامي، شاه و دربار. خود اين قضيه حساسيت دربار را برانگيخته بود. با توجه به اينکه حسين علاء مدتها وزير دربار بوده و چهره شناخته شده‏اي بوده ــ از نظر نزديکي به دربار ــ پذيرش اينکه علاء نخست‏وزير بشود، براي نواب صفوي هم قابل پذيرش نبوده است.