مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

مصاحبه داود اميني با محمّدمهدي عبدخدايي

در اين زمان، اميرعلائي، وزير کشور و سرلشکر حجازي ــ که بعدها معلوم شد ماسوني است ــ رئيس شهرباني بوده‏اند. شمس‏الدين اميرعلائي که در زمان رضاخان در دادگستري جزو گروه داور بوده، بعدا جزو جبهه ملّي شده است. اينها را مي‏گويم براي اينکه بيوگرافي افراد معلوم شود.

من نمي‏دانم جبهه ملّي قبول مي‏کند کارهايي را که داور در زندان انجام داده در حالي که امير علائي داديار زمان داور بوده است؟ مشخص است که در زمان رضاخان، داور وزير دادگستري نسبت به زندانيان سياسي چه رفتاري داشته است و آيا رئيس شهربانيشان، سرپاس مختاري، توي زندان، که پزشک احمدي هم بوده، در آن موقع پرونده‏هايي را که رسيدگي مي‏کرده، پرونده‏هاي جزائي بوده يا سياسي؟ او به قدري با آقاي داور، وزير دادگستري رضاخان ــ که بعدها وزير دارايي شد ــ نزديک است که با او به وزارت دارائي مي‏رود و بعد رضاخان براي اينکه در زمان داور به سفارت آمريکا نزديک بشود، اللهيار صالح را ــ که بعدها از رهبران جبهه ملّي شد و در سفارت آمريکا دبير دوم يا مستوفي دوم بوده است، به وزارت دارايي مي‏آورد. با سفارش رضاخان، داور از اللهيار صالح دعوت مي‏کند به وزارت دارايي بيايد، به خاطر اينکه رضاخان به سفارت آمريکا نزديک بشود.

اينها افرادي هستند که بايد به نظر من، محققان ما، زندگيشان را، وارد به خدمت دولت شدنشان را از آن زمان مورد بررسي قرار دهند؛ تا زماني که اللهيار صالح عضو حزب ايران مي‏شود و بايد ببينيم، حزب ايران در چه مقطعي، بعد از شهريور 20، شروع به فعاليت کرده است؟ رهبرانش چه کساني بودند؟ دکتر بقائي، مکي، اينها اوّل عضو حزب دموکرات قوام‏السلطنه بودند. به نظر من، اگر يک تحقيق جامعي درباره بيوگرافي اين آدمها بشود، اين قضايا دقيقا معلوم مي‏شود، چون ريشه در تاريخ دارد. يک واقعه تاريخي، وقتي به وجود مي‏آيد، بايد ريشه‏هايش را در گذشته‏هاي دور ديد، ابتدا به ساکن به وجود نمي‏آيد.

اشکال کار اينجاست که ما مقطعي به مسائل نگاه مي‏کنيم؛ در حالي که تاريخ يک زنجيره به هم پيوسته از شخصيتهايي است که در گذشته اثر گذاشته‏اند و مسائلي است که جامعه در شخصيتها متقابلاً مؤثر بوده است. به نظر من، بدبختانه اين چنين تحقيقي در مورد تاريخ فدائيان اسلام، حتّي درباره تاريخ بعد از شهريور 1320 هم، به طور دقيق انجام نگرفته است.

به هر جهت، در اين زمان اميرعلائي وزير کشور است. برادران فدائيان اسلام ما معتقدند که اميرعلائي کينه مخصوصي از فدائيان اسلام داشته. سرلشکر حجازي ماسوني است. بعضي از دوستان اميرعلائي اخيرا ادعا کرده‏اند که اميرعلائي وزير کشور بوده؛ رئيس شهرباني نواب صفوي را دستگير کرده است، حال آنکه شهرباني آن موقع زير نظر وزارت کشور بوده، الآن هم هست؛ منتها الان فرمانده نيروهاي انتظامي را مقام معظم رهبري تعيين مي‏کند؛ آن موقع، رئيس شهرباني با نظر وزير کشور تعيين مي‏شده است.

حالا، يک نگاهي به ترکيب کابينه دکتر مصدق مي‏کنيم. در کابينه دکتر مصدق، سرلشکر فضل‏الله زاهدي، که بعدها سپهبد زاهدي شد، وزير کشور است. کريم سنجابي ــ که رئيس ايل سنجاب کرمانشاهان بود ــ وزير فرهنگ و او هم مورد توافق دربار بوده است؛ چون موقعي که جنازه رضاخان را به ايران مي‏آورند، يکي از کساني که زير تابوت رضاخان بوده کريم سنجابي است، به عنوان نماينده ايل سنجاب.

همه کساني که در کابينه دکتر مصدق حضور داشتند يا سرلشکر بودند يا قبلاً وزير بودند و يا عضو دستگاه. نه رفورم شده، نه انقلاب شده؛ فقط قانون ملّي شدن نفت و قانون خلع يد به مجلس رفته و يک سازش در اين ميانه انجام گرفته، که قرباني اين سازش، فدائيان اسلام‏اند.

شواهد تاريخي گفته‏هاي نواب صفوي، مصاحبه‏هائي که 45 سال پيش انجام گرفته و امروز يک مورخ يا يک وقايع‏نگار مي‏آيد بررسي مي‏کند، مي‏بيند که نواب صفوي معتقد بوده به اينکه با نزديک شدن مصدق به دربار، در حال قرباني شدن است. در حالي که در جلسه‏اي که در منزل حاج محمود آقائي تشکيل شد و نواب صفوي با نمايندگان جبهه ملّي در آن مجلس بودند، دکتر فاطمي گفته بوده است: من، اصالتا از طرف خودم و نيابتا از طرف دکتر مصدق، در اين جلسه شرکت کرده‏ام. هنوز هستند کساني که توي آن جلسه بودند. در آن جلسه اينها مي‏گويند: آقا شما رزم‏آرا را از صحنه خارج کنيد، ما حکومت را اسلامي اعلام مي‏کنيم. امروز نواب صفوي مي‏بيند حکومت اسلامي اعلام نشده، فقط قانون ملّي شدن نفت به مجلس رفته است.

يکي از کساني که انتخاب شدند تا بروند در آبادان از شرکت نفت خلع يد کنند، دکتر متين‏دفتري است که در زمان رضاخان نخست‏وزير بوده و عضو فراماسونري است. دکتر مصدق خويشانش را آورده است. درست است که چهره‏هائي مثل مهندس بازرگان هم هستند، امّا چنين چهره‏هايي و همين‏طور چهره‏هاي درباري هم در اين کميسيون خلع يد هستند.

پيشنهاددهنده نخست‏وزيري دکتر مصدق جمال امامي است. حالا دوستان دکتر مصدق افسانه مي‏بافند که جمال امامي مي‏خواست شگردي به کار ببرد. کدام شگرد را به کار ببرد. شگرد براي چه به کار ببرد؟

مجلس به او رأي اعتماد داده است. کدام مجلس؟ مجلسي که به رزم‏آرا رأي اعتماد داده بود. انتخابات مجددي که نشده بود؛ به همين جهت، بايد ريشه اختلاف را در توافق سران جبهه ملّي و دکتر مصدق با دربار ديد. نواب صفوي معتقد بود، اين ره که اين آقايان مي‏روند، به ترکستان است، همان‏طور که بعدا ديديد که نهضت ملّي نفت، با آن همه عظمتش، شکست خورد.