مصاحبه داود اميني با محمّدمهدي عبدخدايي

من اصلاً دلم نمي‏خواهد مرگ کسروي و مرگ هژير ترور ناميده بشود. متأسفانه واژه ترور اگرچه متداول است، امّا در اين مورد صادق نيست. در اينجا يک عمل تدافعي بوده که مخالفين به عنوان تروريسم مطرح کرده‏اند و گفته‏اند ترور هژير، ترور رزم‏آرا، ترور کسروي. ترور يعني ايجاد وحشت؛ امّا مرگ کسروي ترور نبوده است، اجراي فتواي آرمانخواهانه بوده که اسمش را واقعا ترور نمي‏شود گذاشت، مانند ترورهايي که در انقلاب کبير فرانسه اتفاق افتاد.

ما اصولاً وارد اين مقوله‏ها نمي‏شويم؛ چون اينها نياز به تحقيق دارد که من يک مقدارش را انجام داده‏ام. نقدي هم به تاريخ مشروطيت ايشان دارم، نقدي هم به تاريخ‏نويسي و وقايع‏نويسي ايشان دارم. امّا، آنچه مسلّم است، به نظر من، بعد از حدود پنجاه و چند سال، نيم قرن و خرده‏اي که از اين زمان مي‏گذرد، به اين نتيجه رسيده‏ام که حرکت کسروي، در زير پوشش حمله به مذهب، کاملاً سياسي بوده و کاملاً از طرف قدرتهايي که از وحدت ملّي ايران وحشت داشتند، حمايت مي‏شده است. امّا مرگ کسروي، صرفا مذهبي بوده است. سيد جواني، با احساسات و عواطف مذهبي، احساس کرده به مقدساتش توهين شده، آمده کسروي را کشته است. اول مضروبش کرده، بعد عده‏اي از دوستانش او را کشته‏اند. خود اين موجب شهرت اين آقا سيد شده، به صحنه آمده، شناخته شده، مخصوصا طلبه بوده و چون طلبه بوده، آن روزها با مرحوم آيت‏الله کاشاني، که خانه‏اش کانون مبارزات مذهبي بوده، خود به خود، ارتباط پيدا مي‏کند. اين اصل قضيه است که اين ارتباط برقرار بشود. از طرفي، مرحوم آيت‏الله کاشاني يک روحاني موجّه آن روز تهران بوده، در مسجد پامنار نماز مي‏خوانده، خانه‏اش محل رفت‏وآمد شخصيتهاي برجسته ديني بوده. خود مرحوم آيت‏الله کاشاني در عراق با انگليسيها جنگيده بوده، از روحانيون طرفدار دخالت دين در سياست بوده، در تهران هم شخصيت برجسته‏اي بوده است. نواب صفوي هم به ايشان مراجعه مي‏کند. اين ملاقاتها و اين رفت و آمدها، خود به خود، پيوندهايي به وجود آورده است.