مصاحبه داود اميني با محمّدمهدي عبدخدايي
به هر جهت، من نظرم اين است كه راجع به رزمآرا قدرتهاى برتر آن روز، مخصوصا آمريكاييها و روسها، توافق كرده بودند. امتياز مورد نظر روسها اين بود كه دستجات چپ در زمان رزمآرا آزاد باشند. همانطور كه مىدانيد، ده نفر از رهبران حزب توده را رزمآرا، به وسيلة ستوان قبادى، از زندان فرارى داد. خسرو روزبه، به نوشتة علىاكبر صفىپور، مدير مجلة اميد ايران ــ كه واسطه اين كار بود ــ به طور مخفيانه، با رزمآرا ملاقات كرد. رزمآرا خسرو روزبه را از زندان دهباده آزاد كرد و دوباره او را براى تدريس به دانشكدة نظام فرستاد. اين مشخص مىكند كه روسها روى رزمآرا نظر داشتند. ضمنا، روزنامههاى آن روز موجود است، شبنامههايشان مشخص است؛ مىشود مراجعه كرد. آمريكاييها توافق داشتند، انگليسيها هم توافق داشتند، براى اينكه رزمآرا مايل بود يك قرارداد نفتى مثل قرارداد آرامكو، منعقد كند. امّا، نيروهاى مذهبى بودند كه مىگفتند نه شرقى، نه غربى. جبهة ملّى، زير پوشش اينكه من با سياست موازنة منفى، مىخواهم انگليسيها را به وسيله آمريكاييها بيرون كنم، بعدا آمريكاييها را به وسيلة روسها بيرون كنم، هميشه با يك قدرت برتر در تماس بود.
فدائيان اسلام چند بچه مسلمان بودند، دور هم جمع شده بودند، معتقد به«نه شرقى، نه غربى» بودند و ملّى شدن نفت را مظهرى مىدانستند براى نفى قدرتهاى سلطهگر آن روز كه به ايران نظر سوء داشتند. بالاتر از اين، معتقد به حكومت اسلامى بودند. معتقد بودند در ايران اگر حكومت اسلامى بشود، خود به خود، اين حكومت اسلامى نفت ايران را به غرب نمىفروشد و آب به آسياب دشمن نمىريزد. به همين جهت، فدائيان اسلام نسبت به رزمآرا اعلام موضع مىكردند. مرحوم نواب صفوى گفت: رزمآرا به وسيلة سردار فاخر حكمت ــ كه از دوستان مرحوم محىالدّين شيرازى و يكى از علماى بزرگ شيراز، وكيل و مدتها رئيس مجلس بود ــ به من پيغام داد كه پروندهها را از بين مىبرم، شما را سفير ايران در پاكستان مىكنم. به نوعى از در سازش با اينها وارد شده بود كه اينها نپذيرفتند و گفته بودند: حرف ما همان است: نفت بايد ملّى شود و حكومت اسلامى شود؛ حكومت شما غيرقانونى است.
از طرفى، رزمآرا از مجلس رأى اعتماد گرفته بود، 91 رأى اعتماد گرفته بود از صد و پنج نماينده كه در مجلس بودند. آن موقع كل نمايندگان مجلس 112 نفر مىشدند و دورة مجلس دو ساله بود. توى خاطرات مكّى هست و حتّى در خاطرات ديگر رهبران جبهة ملّى هست كه وقتى رزمآرا به مجلس آمد، مصدق چگونه برخورد كرد. وحدت اين سه شخصيت كه هر كدامشان به نظر من مظهر يك جريان بودند ــ دكتر مصدق مظهر روشنفكرى جريان سياسى بورژوازى اين مملكت بود، آيتاللّه كاشانى مظهر حركتهاى مذهبى سنتى و نواب صفوى مظهر حركتهاى تند مذهبى بود كه آن روزها در تمام كشورهاى اسلامى جريان داشت ــ در سال 1329 شكل گرفت. نواب صفوى مخفى بود. مرحوم آيتاللّه كاشانى توى خانهاش مرتب جلسهها را تشكيل مىداد. دكتر مصدق هم در مجلس بود و رياست كميسيون نفت را برعهده داشت.
تحت اين وحدت ملاقاتهايى صورت مىگرفت. اين ملاقاتها را نواب صفوى هم گفته، در پرونده نواب صفوى هم هست. اگرچه دكتر مصدق انكار كرده، ولى محل اين ملاقاتها منزل حاج محمود آقائى بوده است. كسانى كه شركت مىكردند عبارت بودند از: احتمالاً حسين مكى (كه حالا زنده است)، سيد محمود نريمان، حائرىزاده، عبدالقدير آزاد و ابوالحسن حائرىزاده. دكتر مصدق، از آقايان ديگر محافظهكارتر بوده كه شركت نكرده است؛ به نيابت از خودش، دكتر فاطمى را فرستاده و او در جلسات شركت كرده است. در آنجا آقايان قول دادند حكومت را اسلامى اعلام كنند و مقدمات اسلامى شدن حكومت را فراهم كنند. مشروبات الكلى را، به محض اينكه به حكومت رسيدند، جمع كنند. تشكيلات رسومات را ببندند. به زنان تبليغ كنند كه عريان نباشند و از نوعى پوشش اسلامى استفاده كنند. اينها همه توى آن جلسه مطرح شده است. بعد، آقايان گفتند: اگر رزمآرا از سر راه برداشته بشود، همة كارها درست مىشود. يكى از برادران كه شركت كرده بود، گفت: من بودم آن شب كه اين آقايان به منزل حاج محمود آقايى آمدند. خليل طهماسبى مسئول اين كار شد، حضرت خليل طهماسبى. اين مرسوم بود ميان فدائيان اسلام كه هركس كارى مىكرد به او حضرت مىگفتند. آنها به نواب صفوى قول دادند چنانچه رزمآرا را از سر راه ما بردارى ــ به هر طريقى شده ــ اين كارها را انجام مىدهيم. شايد آنجا كشته شدن رزم آرا مطرح نبوده؛ امّا شهيد نواب صفوى قول داده كه، به هر طريقى شده، رزمآرا از جريان خارج بشود. روش نواب صفوى هم اين بود. البته ابتدا، به طرف اخطار مىكرد، چنين نبود كه اخطار نكند. مشخص است كه توافق كردند؛ اگر توافقى نبود، چرا در ميتينگى كه در دوازدهم اسفند سال 1329، در مسجد شاه تهران ــ مسجد امام كنونى ــ از طرف فدائيان اسلام اعلام شد، جبهة ملّى از مردم دعوت كرده كه در ميتينگ شركت كنند؟ چرا آيتاللّه كاشانى دعوت كرد در اين گردهمايى مردم شركت كنند؟ در حقيقت، تمام نيروها، اعم از مذهبى، ملّى، از مردم دعوت كردند در اين گردهمايى كه فدائيان اسلام اعلام كردهاند، شركت كنند.