معرفی کتاب

فصلنامه فرهنگ و مردم

 

آسیه آل احمد

 

 

در اين شماره به جاي معرفي کتاب، چهار مقاله از فصلنامه فرهنگ و مردم ويژه‌نامه قاجار، شماره 1، پاييز و زمستان 89، سال نهم، شماره 35 و 36 معرفي خواهد شد که توسط زنان پژوهشگر به رشته تحرير درآمده است. اين چهار مقاله عبارتند از :

1. «زندگي روزمره در عهد قاجار» نوشته شيرين مهدوي با ترجمه رويا رضواني

2. «آيين بدرقه در عهد قاجار» نوشته آزيتا رفيعي سرشکي

3. «زنان در واپسين شاهنامه خطي مصور دوران قاجاري مشهور به داوري» نوشته هلناشين دشتگل

4. «نقالان درباري عصر قاجار» نويسنده مريم سيدان.

شيرين مهدوي نويسنده مقاله «زندگي روزمره در عهد قاجار» استاد تاريخ دانشگاه يوتا است و منابع عمده او در اين نوشته آرشيو مهدوي در تهران، نقل سياحان و خارجيان مقيم ايران، زندگي‌نامه‌ها و خاطرات و نيز تکيه بر «بصيرت خلاق خود نويسنده» مي‌باشد تا به قول خودش «بر فاصله‌اي حدوداً صد ساله پلي بزنم و در دوران قاجار قرار بگيرم». مقاله با معرفي نهاد خانواده آغاز مي‌شود و پس از تعريف خانه تحت عنوان محل استقرار خانواده به شرح  مفصل معماري و معرفي مکانها و توضيحات هر قسمت خانه با جزئيات مي‌پردازد. نمونه مورد نظر وي در اين تحقيق منزل حاج امين‌الضرب است. مرحله بعد به تغذيه، نوع خوراک و وعده‌هاي غذايي، مراکز خريد و فروش از جمله بازار و مغازه‌ها، طب سنتي گياهي، نوع پوشاک و چگونگي تهيه آن براي مردان و زنان، جنس لباسها در فصول و در نهايت نيز به رسيدگي خانه و تعميرات آن و مشاغلي که در پي آن وجود داشته پرداخته است.

مقاله دوم «آيين بدرقه در عهد قاجار» نوشته آزينا رفيعي سرشکي کارشناس ارشد فرهنگ و زبانهاي باستاني است که بيشتر از سفرنامه‌هاي خارجيها  استفاده کرده است. در اين مقاله به مراسم بدرقه و اهميت و آداب آن پرداخته شده است. مقاله به سه بخش تقسيم مي‌شود که عبارتند از: 1. اهميت بدرقه 2. آداب بدرقه شامل توضيحاتي درباره: خواندن دعا، استفاده از قرآن، وجود آب و آيينه، تجمع و مشايعت با پيمودن مسافت 3. باورها و رفتارها درباره سفر و مسافر و بخش آخر پايان سخن  است.

مقاله سوم با نام «زنان در واپسين شاهنامه خطي مصور دوران قاجاري مشهور به داوري» به قلم هلناشين دشتگل، استاد دانشگاه و پزوهشگر هنرهاي تصويري است. اين شاهنامه که به نام خوشنويس کتاب يعني محمدبن وصال متخلص به داوري مشهور شده در بين سالهاي 1269تا 1274 در شيراز نوشته و نقاشي شده است. اين اثر در حال حاضر در  موزه رضا عباسي نگهداري مي‌شود. اين کتاب داراي شصت و هشت مجلس است که پنجاه و پنج مجلس آن را لطفعلي خان صورتگر نقاش چيره‌دست ترسيم و مابقي را داوري نقاشي کرده است. حضور زنان در مجلسهاي مختلف اين شاهنامه و نقاشيهاي آنان چشمگير است و مهم اين است که پوشش مردان و زنان در اين کتاب به سبک قاجاري نقاشي شده است يعني نوع پوشش قاجاري است. مجالس مختلفي که در آن زنان نقاشي شده‌اند عبارتند از: ازدواج رودابه و زال، کشته شدن سياوش و حال فرنگيس،بيژن و منيژه و ... مي‌باشد.

آخرين مقاله «نقالان درباري عصر قاجار» نوشته مريم سيدان، داراي دکتري زبان و ادبيات فارسي است. اين مقاله به نقالي در ايران دوره قاجار با استناد به منابع اين دوره مانند سفرنامه‌ها، روزنامه خاطرات پرداخته است. نقالي در دربار قاجار خصوصاً فتحعلي شاه و ناصرالدين شاه از اهميت زيادي برخوردار بود تا جايي که نقالي شغل محسوب مي‌شد و منصب نقال‌باشي وجود داشت. اين مقاله به معرفي نقالان و دراويش، طبقات و مراحل و مراتبشان، القاب و عناوين آنها، نوع کار و وظايف هر کدام پرداخته، علاوه بر مردان نقال در اين نوشته از سه زن نقال در دربار فتحعلي شاه به نامهاي: شاه پرورخانم قراچه داغي، نازک بدن خانم قراباغي و زاغي اصفهاني نام برده شده ولي توضيحي در خصوص آنها داده نشده است. در خاتمه نويسنده به  دلايل افول و از رونق افتادن اين شغل مي‌پردازد.