بناهاي تاريخي

آرامگاه ابش خاتون

آسيه آل­احمد

مقبره ابش ­خاتون يا رباط ابش در جنوب شرقي شهر شيراز در محله معروف به دروازه قصابخانه واقع شده است. اين بنا به دوره اتابکان ­فارس )قرن هفتم هجري) تعلق دارد. باني اين بنا ابش ­خاتون دختر اتابک سعد بن ابي­بکر و ترکان خاتون بود که به همسري منگو­تيمور پسر هولاکوخان درآمد. اين زن آخرين اتابک فارس است. ابش ­خاتون که در اواخر عمر در تبريز بود در محله چرنداب آنجا فوت کرد و در همان محل دفن شد. ولي دخترش کردوچين جنازه او را پس از مدتي به شيراز منتقل کرد. در مورد محل دفن اين خاتون در شيراز دو نظر متفاوت وجود دارد. برخي محل دفن او را مکان فعلي و عده‌اي ديگر بر اين اعتقادند که او در مدرسه عضديه دفن است. ولي نظر غالب اين است که کردوچين جسد مادرش را در اين مکان مدفون و عمارتي بر روي آن مي‌سازد و باغ و متعلقاتي در کنارش به وجود آورد. ¹ که البته از باغ و آبادي در حال حاضر چيزي باقي نمانده است.

بناي اوليه اين آرامگاه مربع شکل و داراي 75/16 متر عرض و بيست متر ارتفاع و داراي سه طبقه بوده است. طبقه اول تمام مربع که داراي چهار طاق‌نما مي‌باشد و فاصله هر طاق‌نما جرز پهني ساخته شده است. طبقه دوم که بر روي طبقه اول بنا شده کمي محدب و باز داراي چهار طاق‌نما است. بين طبقه دوم و سوم کتيبه‌اي منقوش به دوخط است: خط اول طلائي روي زمينه آبي سوره الفتح است و خط  دوم با سفيد نوشته شده و اول آيه آن افتاده است. اين بنا داراي دهليزي است که اکنون پابرجاست ولي بر روي آن آثار اطاق و گوشواره‌اي نمايان است که به کلي از بين رفته است. طبقه سوم اين بنا گنبدي را تشکيل مي‌داده است. تمام اين ساختمان از آجر و تيرهاي بسيار کلفت و اطرافش از بيرون از سنگهاي يک پارچه دومتري و راه داخل آن را کاشيکاريهاي معرق زيبا آن هم دو متر پوشانيده بوده است. در حال حاضر بر اثر عوامل مختلف خصوصاً زلزله قسمتهاي زياد اين بنا از بين رفته است ² و چند دهه پيش براي حفظ بيشتر اين بنا يک طبقه از آن را برداشته­اند تا از آسيب کلي آن جلوگيري کنند.

آرامگاه ابش­ خاتون در سال 1310­ش در فهرست آثار ملي قرار گرفته است. قسمتهايي از کاشيهاي داخل بنا در موزه پارس نگهداري مي‌شود. ³