صفاءالدين تبرائيان

نزديک به 78 سال پيش، منطقة فرات مرکزي شاهد يک شورش محلي بود که در منابع فارسي تاکنون کمتر نامي از آن، و نقش ايرانيان در آن، به ميان آمده است.

به گذشته باز گرديم، به سال 1918م/1336ق.، به گاه حاکميت انگليسيها بر غالب بخشهاي سرزمين عراق. در اين زمان شهر نجف نقش مرکزيت يک قيام مردمي را ايفا کرد که به “قيام نجف عليه انگليس“ نامبردار شد. حضور هدايتگر و نقش تعيين‌کنندة عده‌اي از روحانيان در قيام مسلّم به شمار مي آيد. انقلابيان موفق به سازماندهي يک تشکل سياسي شدند و نام آن را “جمعيت نهضت اسلامي“ نهادند. عده اي از علما، بزرگان، طلاب، پيشه وران و تهيدستان به نهضت پيوستند. شعله‌هاي قيام در نجف زبانه کشيد. اعضاي شاخة نظامي “جمعيت“ در اولين اقدام مسلحانه سروان مارشال، فرماندار انگليسي، را نشانه گرفتند. در پي ترور مارشال، نيروي نظامي انگليس، با ايجاد يک کمربند امنيتي و نظامي، شهر نجف را به محاصره درآورد. اين محاصره مدت چهل و شش شبانه روز به درازا انجاميد. سران شاخة نظامي دستگير شدند و حکم اعدام آنان بيدرنگ صادر شد. در اين ميان، دبير ايراني “جمعيّت“ تنها عضو از کارد مرکزي “جمعيت نهضت” بود که موفق به فرار شد. خسارات جاني و مالي وارده به انگليسيها از آغاز قيام تا انجام آن بسيار بيشتر از شورشگران بود. در پي سرکوب قيام، گروهي از اهالي نجف به تبعيدگاه گسيل شدند. خبر قيام و محاصرة شهر نجف اشرف به گوش اکثر مردم عراق و فراتر از مرزهاي اين کشور رسيد. مرجع بزرگ، آيت‌الله سيدکاظم يزدي، در جريان واقعه، تکاپوي فراوان مبذول داشت تا آرامش به شهر بازگردد و از هتک حرمت، خونريزي و خشونت پرهيز شود.

به گمان بسياري از پژوهشگران، قيام نجف مقدمة انقلاب فراگير سال 1920م عراق است و موجبات جدي تکاپو در انديشة نيل به ازادي و استقلال را، که در اين مقطع بروز و تجلي يافت و دو سال بعد به بار نشست، فراهم آورد. در اين گفتار کوشش شده است تا با بررسي منابع موجود در پيوند با اين رويداد به تبيين ريشه ها و زمينه هاي قيام بپردازيم و علل موجد، چگونگي رخداد و تاثيرات آن را ارزيابي کنيم.

جنگ جهاني اوّل و پيامدهاي منطقه‌اي

جنگ جهاني اول در 28 ژوئية 1914م/6 مرداد 1293ش با اعلام جنگ اتريش ـ هنگري به صربستان آغاز شد. اين نزاع نظامي، که در ابتدا به مثابه يک تسويه حساب ميان قدرتهاي طراز اول اروپا تلقي مي‌شد…