معرفي کتاب

زينب پاشا

آسيه آل­احمد

نويسنده معتقد است اين اولين کتاب مستقل تحقيقي در مورد زينب پاشا است، که علاوه بر تکرار موضوعات قديم از منابع و گفتارهايي جديد از جمله خاطرات سيسيل وود ² سرکنسول وقت انگليس در تبريز و خاطرات شفاهي اهالي زادگاه و محله او همگي مورد بررسي  و تحقيق قرار گرفته است. ³

فصل‌بنديهاي کتاب به موضوعاتي چون زادگاه زينب پاشا، نقش او در جنبش تنباکو، بحران نان در تبريز و قيام زينب پاشا و عاقبت وي پرداخته است. نويسنده براي آگاه­ کردن خواننده در مورد خصوصيات و شخصيت اين زن بخشي از کتاب را به جايگاه و منزلت زن در ميان ترکان اختصاص داده است، سپس به جنبش زنان تبريز به رهبري زينب پاشا پرداخته که از مهمترين فعاليتهايشان حضور در نهضت تنباکو و همچنين قيام عليه محتکرين غله و نان در تبريز است، که شرح آن در کتاب آمده است از جمله حمله به خانه نظام‌العلما بود که چنين نوشته شده ­است: «در موقع حمله زينب باجي چادر خود را از سر برمي‌­دارد و از آن علمي مي­سازد و پيشاپيش مردم حرکت مي­کند، خانه و انبار انباشته از گندم نظام‌العلما را گرفته و به مردم گرسنه مي­دهد». ⁴

درباره شجاعت و دلاوريهاي زينب پاشا ضرب‌المثل و اشعار زيادي همچنان در ميان مردم تبريز وجود دارد. چند بيت از اين اشعار در زير مي­آيد:

زينب پاشا الده زوپا اوز قويدي بازار اوستونه

گويا کي دشمن اوز قويوب اوردوي تاتار اوستونه

چادرشبين باغلوب بئله هم چيرميوب قوللاريني

ياشماقيله دوتموش يوزني هم ساللانان پوللاريني

تنظيم ائديب ئوز نقشه سين هم گيتديگي يوللاريني

فرمان وئريب يولداش لارين اويناتدي اغيار اوستونه

ترجمه فارسي آن:

زينب پاشا چوبي به مشت روکرده بر بازارها  گويا که روکرده عدو بر اردوي تاتارها

چادر بسته بر کمر بالا زده دستارها              رخ زير دستارش نهان هم زيور و گوشوارها

تنظيم کرده نقشه­اش هم راه و رسم کارها   فرمان يورش داده بر ياران سوي غدارها ⁵

__________________________

1. مجيد رضازاد عموزين­الدينی، زينب پاشا، تبريز، اختر، 1388، ص 8 و 9 .

2. Cecil. G. Wood

3.  زينب ­پاشا، ص 9 .

4. همان، ص 110 .

5. همان، ص 64 تا  67.