معرفي سند

"عرايض همسران نايب حسين خان کاشي"

آسيه آل احمد

اسناد اين شماره، عرايض همسران نايب حسين خان کاشي خطاب به دولت پس از اعدام او در 18 آبان 1298ش است.  دولت وثوق‌الدوله پس از اعدام ماشاءالله خان و نايب حسين خان کاشي تمام اموال آنها را به نفع خود مصادره کرد، همسران و فرزندان نايب حسين و ماشاءالله خان از اين مصادره بيشترين آسيبها را متحمل و براي حل مشکل معيشتي خود دست به دامان مجلس شوراي ملي و برخي از رجال شدند. اما اين مشکل به سادگي حل نشد و مدتها ادامه داشت تا در 1305 دولت ميرزا حسن خان مستوفي‌الممالک تصويب کرد: "...وراث را هم که غالبا زن و بچه و اشخاصي هستند که در شرارت آنها دخالت نداشتند بدون معاش نمي‌شود ترک کرد لهذا هيئت وزرا در جلسه 11 دي ماه برحسب پيشنهاد نمره ... وزارت ماليه تصويب نمودند املاک نايب حسين و نايب علي و ماشاء الله خان کاشاني از تاريخ صدور اين تصويبنامه به وراث شرعي آنها مسترد گردد." ¹

عرايض زيادي از همسران و فرزندان ناييبان خطاب به مجلس شوراي ملي و رئيس‌الوزراي وقت به جا مانده که سه عريضه از اين ميان براي معرفي انتخاب شده است.

(1)

"نامۀ زنان نايب حسين خان کاشي به ميرزا احمدخان قوام‌السلطنه رئيس‌الوزراي وقت"

[حاشيه] عريضه اين کمينه عيال نايب حسين خان کاشاني

مقام منيع رياست‌الوزراء دامت شوکته

قريب سه سال است که همه روزه و همه ساعت مزاحم حضرت اشرف شده‌ايم بعد از آنکه تمام دارائي ما را بردند و به حضرت اشرف معلوم شد حضرت اشرف اعانه براي ما قرار داديد بعد از آنکه از تمام کميسيونهاي مجلس گذشت يک نفر از آنها راي نداده‌اند از حضرت اشرف مستدعي است که يک دستخطي مرحمت فرموده که اسباب راحتي ما فراهم شود آيا خدا رواست که مملکت ارزاني پايتخت اسلام ما يک دسته زن و بچه از عسرت از دست در برويم امر امر مبارک است.

[حاشيه مهر] ورود به کابينه رياست وزراء

بتاريخ 30/8/ 1301

نمره 10350

عريضه

مقام منيع رياست الوزراء دامت شوکته

از طرف عيال مرحوم نايب حسين کاشاني

محرمانه آقاي دبير مخصوص پيشنهاد را به مجلس يادآوري نمائيد

29/8  سابقه حفظ شود

[73- 753- 14م] (براي مشاهده سند کليک کنيد)

(2)

" مکتوب همسران نايب حسين کاشي به ميرزا حسين خان شکوه‌الملک"

حاشيه: عريضه عيالات نايب حسين

به اين کلام الله عريضه ما را بخوانيد

مقام محترم حضرت مستطاب اجل اکرم افخم آقاي شکوه‌الملک مدظله العالي بشرف عرض عالي مي‌رساند البته خاطر منير مبارک آگاهي دارد در باب مردان ما که اينها را منهدم نمودند و با کمينه‌گان و اطفال و همچنين اطفال شيرخوار در طهران سرگردان متحيرانه مانده‌ايم و آنچه داشته‌ايم که تماماً را بردند و امروزه در روز بيچارگي افتاده‌ايم نه منزلي نه لباس نه وجوه اخراجاتي و دو نفر مردان ما هستند حسن خان و اميرخان که در نظميه محبوسند و آقاي مشيرالدوله که رئيس‌الوزراء بود قرار داده بود روزي نفري شش قران به اين دو نفر محبوسين بدهد و از براي اين کمينه‌گان هم قراري دادند وجه مخارجي بدهند انکه استعفاء داد بعدا نزد سپهدار اعظم رفتيم و قرارداد مخارج دادند رضاقلي خان اطلاع دارد.

معاون نظميه است چون سپهدار هم استعفاء داد کار همين‌طور ماند و نوشته را به کابينه وزارت جليله داخله برديم که عوض شدند و امروزه در نهايت کمال سختي مانده‌ايم استدعا داريم يک وجه حقوقي قرار بدهيد که نزديک است جان ماها تلف شود اميدواري داريم خداوند وجود حضرت اشرف را از جميع بليات محفوظ دارد. يا آنکه اطفالات ما را بيرون کنند يک کاري بکنند لقمه نان خالي به ما بدهند قوت لايموتي و نمي‌توانيم در سر خيابانها به گدايي بنشينيم اگر دولت ندارد [ناخوانا] بکنيم استدعا داريم نزد آقاي رئيس‌الوزراء يک همراهي بفرمائيد و به اين کلام الله مجيد تقويتي بفرمائيد نزد خداوند پنهان نمي‌شود. ولدان ماشاءالله خان که مرد هستند حقوقي براي آنها قرار دادند و حواله‌جاتي دارند حقوقي دارند اين بيچارگان نه مرد داريم نه مرد داريم چه کنيم محض خدا.

آدرس منزل درب حمام فرقاني‌ها خانه حاجي حسين قهوه‌چي نمره 2

[حاشيه] و پسرهاي ماشاءالله خان که مخارج مي‌دهند ارتباطي به اين کمينه‌گان ندارند محض خدا توجهي بفرمائيد و به اين کلام الله هيچ نداريم و از دست [ناخوانا] مي‌رويم نمي‌دانيد چه شبي را روز داريم هرچه [ناخوانا] به اين کلام الله همراهي بفرمائيد.

[42- 753- 14م] (براي مشاهده سند کليک کنيد)

[43- 753- 14م] (براي مشاهده سند کليک کنيد)

(3)

"نامه رئيس دارالانشاء به مجلس شوراي ملي براي پيگيري عرايض همسران نايب حسين خان"

شيروخورشيد

مجلس شوراي ملي

سواد عريضه عيالات نايب حسين کاشاني

نمره  ندارد  

مورخه ٨ شوال المکرم ١۳۴۰  برج  ندارد  13..

که منضما بمراسله مورخه نمره 8740 ارسال ميشود

مقام منيع و آستان رفيع وکلاي مجلس دارالشوراي ملي شيدالله ارکانهم العالي مسلم و بديهي است که خاطر منير مبارک وکلاي مقدس از موضوع حالات اين کمينه‌گان مستحضر است از تعدي ما از املاک ما در مخلفات ماها تمام را بردند بلکه آنچه از آباء و اجداد خودمان هم برحسب موروثي داشتيم توقيف کردند آنچه مهريه ماها بود تصاحب شدند و حاليه را عيالات نايب حسين همگي در کمال استيصال مانده‌ايم اگر از براي وکلاي مقدس يا وزراء معظم برخورداري ندارد در کنار خيابانها به گدائي بنشينيم بفرستيد مفتش در آنجاها که منزل نموده‌ايم رسيدگي کنند در چه حالي و چه روزي هستيم استدعاي عاجزانه مينمائيم که عطف ترحمي و نظر توجهي در حق اين کمينه‌گان بکنند که نزديک است از فلاکت نابود شويم و مخارجاتي برقرار فرمايند که توانيم زندگاني نموده وکلاي مقدس را قسم مي‌دهيم به مقدسات عالم و يگانگي حضرت پروردگار در حق اين کمينه‌گان رسيدگي بفرمايند امر امر مبارک است.

حاشيه: سواد مطابق اصل است    رئيس دارالانشاء دبيرالملک [امضاء]

[94- 753- 14م] (براي مشاهده سند کليک کنيد)

__________________________

1. نايبيان کاشان (بر اساس اسناد). به کوشش: دکتر عبدالحسين نوايي و محمد بقايي شيرجيني. تهران، سازمان اسناد ملي ايران پژوهشکده اسناد، 1379. ص 297.