كاخها
و قصور قجري
جلال فرهمند
سابقه بناي كاخهاي سلطنتي در ايران ريشهاي چندين هزار ساله دارد.
كاخهاي پرشكوه تخت جمشيد و تيسفون در عهد باستان و قصور زيباي صفويه در
اصفهان نمونهاي از سه دوره متفاوت است. ساخت و ساز اين آثار بسته به
موقعيت سلسلههاي حاكم فرق ميكند. و حتي ساختن كاخها در طول زمان هر
سلسله نسبت به هر شاه آن نيز فرق ميكند. مثلاً در دوره قاجاريه ساخت و
سازهاي اولين شاه با ناصرالدين شاه اصلاً قابل قياس نيست.
نمايي از عمارت سلطنتي كاخ گلستان |
|
نمايي از كاخ گلستان و عمارت بادگير و بخشي از
تكيه دولت |
|
آغامحمدخان كه در سال 1200ق تهران را مقر سلطنت خود قرار داد و به
اصطلاح دارالخلافهاي براي خود تاسيس كرد، به علت جنگها و درگيريهاي
فراوان نتوانست به جز تخت مرمر اثر قابل توجهي از خود به يادگار بگذارد.
وي از لحاظ تاسيسات ساختماني به همان حصار اوليه تهران كه به دست شاه
طهماسب اول پايهگذاري شده بود و ارگ سلطنتي آن كه شامل چهارباغ و
چنارستاني بود بازمانده از شاه عباس اول و كاخي ساختة كريمخان زند،
قناعت كرده بود.
رسيدگي به جواهرات سلطنتي در اطاق موزه كاخ
گلستان |
|
عمارت شمس
العماره
ـ از خيابان ناصرخسرو |
|
|
|
فتحعلي شاه كه سلطنتي طولاني يافت به امور تفنني علاقه بيشتري نشان
ميداد و بيشتر وقت سلطنتش در طهران گذشت طبعاً احتياج به دلخوشي بيشتري
در اين شهر داشت بدين منظور ارگ سلطنتي اوليه را توسعه داد و حرمسراي
عريض و طويل خود را در آن برپا كرد و ساختمانهايي براي آن تاسيس نمود.
باغ نگارستان و قصر آن را پايهگذاري كرد و حتي براي زمان شكار و گردش
خودش در ميان راه شميران قصر معروف قاجار را بنا نهاد كه در بلندترين
قسمت آن قصر مناظر بديع طهران و حومه آن ديده ميشد. زندان قصر كنوني
يادگاري از آن دوره است. بزرگترين كاخساز قاجار بدون شك و ترديد
ناصرالدين شاه قاجار است وي در دوران نيم قرن سلطنتش دست از غازيگري
برداشت! و شهرنشيني كامل گرديد و به دليل عدم درگيري خارجي بيشتر به شكار
و امور تفنني پرداخت. وي ضمن تعمير قصور قبلي، كاخها و قصرهاي جديدي برپا
ساخت. ارگ سلطنتي و كاخ گلستان به بزرگترين شكل ممكن خود گسترش يافت كه
به فهرستي از آن اشاره ميشود : كاخ ابيض، تالار برليان، شمسالعماره،
نارنجستان، عمارت بادگير، حوضخانه، تالار الماس.
نايي از عمارت بادگير و شمسالعماره ـ كاخ
گلستان |
|
عمارت
خوابگاه (حرمسرا) ـ كاخ گلستان |
|
وي علاوه بر اين كاخهاي شهري به دليل علاقه وافرش به سفر و شكار قصور
ييلاقي فراواني از قبيل قصر دوشان تپه يا شهرستانك و سلطنتآباد كاخ
نياوران را نيز بر ساختمانها افزود. متاسفانه بسياري از اين ابنيه يا به
مرور زمان يا با تغيير كاربري نابود گزيدند و فقط تعدادي از آنان و
اكثراً در منطقه ارگ سلطنتي تهران (كاخ گلستان) از گزند تخريب مصون
ماندهاند.
تخريب يكي از عمارتهاي خوابگاه ـ شمال ميدان
ارك |
|
|
به هر صورت هر چه به سمت پايان اين دوره ميرسيم از ساخت و سازها
بسيار كم ميشود و سه پادشاه آخر اين سلسله اثر چنداني از خود باقي
نگذاشتهاند.
دورنمايي از عمارت دوشان تپه |
|
|
|
|
|
برج قصر عشرت
آباد و حوض و خانههاي اطراف آن |
|
|
در اين شماره تعدادي از تصاوير اين كاخها به نظر خوانندگان محترم
ميرسد.
|
|
قسمتي از باغ عمارت سلطنت
آباد |
|
|
نمايي از عمارت سلطنت
آباد |
|
|
درياچه و عمارت آبدارخانه قصر سلطنتآباد |
|
|
كاخ ناصرالدين شاه در شهرستانك |
|
|
|
|
نماي كاخ ناصرالدين شاه در بندر انزلي |
|
.
|